Psikolog Ceren Özügüç yazdı: Bipolar Bozukluk Nedir ?
BİPOLAR DUYGUDURUM BOZUKLUĞU NEDİR?
Duygularımız düşüncelerimiz gibi davranışlarımızı belirlenmesinde önemli rol oynar. Bize mutluluk hissettiren durum ve olaylar içerisinde bulunmaya gayret eder, bizi üzecek veya endişelendirecek durumlardan sakınırız. Buna benzer olarak içerisinde bulunduğumuz ruh hali ise olayları değerlendirme şeklimizi yönlendirir. Karamsar bir ruh halinde olduğumuzda çevremizde gelişen olayları daha olumsuz yönde, iyimser bir ruh halinde olduğumuzda ise olayları daha olumlu yönde değerlendirme eğilimi gösteririz.
Bu nedenle duygularımız ve duygudurumumuz yani ruh halimiz arasındaki ayrımı iyi anlamamız önemlidir. Duygularımız daha kısa süreli deneyimlenen ve genelde bize içerisinde bulunduğumuz durumun bizim için iyi veya kötü olduğunu bize belirten mesajcılarken, duygudurumumuz daha uzun süreli olarak deneyimlediğimiz hissiyatımızdır, ruh halimizdir.
Halk arasında sıkça ifade edilen ‘Bu ara modum düşük.’ Cümlesindeki mod duygudurumu ifade eder. İnsanlar olarak hepimizin geniş bir duygulanım ve duygudurum spektrumu vardır ve hayatın akışı içerisinde kimi zaman olumlu, kimi zaman olumsuz duydudurum içerisinde bulunmamız normaldir.
Ancak İki Uçlu Duygudurum Bozukluğu veya Manik Depresif Bozukluk olarak da bilinen Bipolar Duygudurum Bozukluğunu kabaca kişinin yaşadığı çift kutuplu bir duygudurum hali olarak tanımlamak mümkündür.
Yani normal bireyler için duygudurum arasındaki geçişler daha akıcı ve kontrol altına alınabilirken, Bipolar Duygudurum Bozukluğu’ndan müzdarip insanlar iki uca kümelenen, kontrol edilmesi daha güç ve belirgin duygudurum periyodları deneyimler.
Türk Psikiyatri Derneği’nin açıklamasına göre Bipolar Duygudurum Bozukluğu, ortalama olarak %2-3 civarında görülmektedir. Cinsiyetler arası görülme oranı eşittir ve başlangıç yaşı 20-25 olarak belirtilmektedir.
BİPOLAR DUYGUDURUM BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Bu periyodlar mani dönemi ve depresif dönem olarak isimlendirilir. Kişi, mani döneminde kendi normal duygudurum, davranım ve duygulanımından belirgin ölçüde yüksek coşku, heyecan, ajitasyon, yerinde duramama, artmış özgüven hali ve dürtüsel davranışlar, öfke patlamaları, saldırganlık gösterir. Yemek yeme ve uyuma isteği azalır, enerjisi artar.
Düşünceleri birbiriyle yarışıyor gibidir, konuşması hızlanır. Bu dönemde kendine ve çevreye zarar verici davranışlar, riskli araç kullanımı, alkol ve madde tüketimi, kontrolsüz para harcama görülebilir. Mani epizodunun ileri seviyesinde kişide psikotik ataklar görülebilir. Kısaca mani dönemini kişinin ruhen ve bedenen kontrolsüz bir şekilde hızlanması olarak anlaşılabilir.
Mani döneminin ardından görülen depresyon döneminde ise kişi tam tersi bir şekilde çökkün, bitkin, umutsuz ve karamsar bir duygudurum içine girer, hareketleri yavaşlar, çevresinde olup bitenlere karşı ilgisi azalır, enerjisinde, iştahında ve uyku kalitesinde düşme olur. Bu iki epizod arasında geçen, hastanın herhangi bir yükselme veya düşme deneyimlemediği, stabil duygudurumu içerisinde geçen süreye de ötimik duygudurum denir. Bu periyodlar en az 1 hafta sürmektedir ve döngüsel olarak birbirini tekrar eder. Genellikle mani epizodu-ötimik epizod-depresif epizod olarak görülür.
Bu epizodlar mevsimsel döngüler halinde veya belirli tetikleyicilerin ardından görülebilir. Mevsimsel döngüler gösterdiğinde hastalar genellikle bahar ve yaz aylarında mani epizodu yaşamakta, sonbahar ve kış mevsimlerinde ise depresif epizoda girmektedirler. Bipolar Duygudurum Bozukluğu kişinin işlevselliğini bozabilir, sosyal ilişkilerini, iş/okul başarısını sekteye uğratabilir.
Stresli veya travmatik olaylar da Bipolar Duygudurum Bozukluğu’nun ilk mani döneminin ortaya çıkmasına neden olabilir veya bir sonraki epizodun görülmesine dair tetikleyici bir unsur olabilir. Bu tetikleyiciler kişiye, kişinin hayat akışına ve kendi iç dünyasına bağlı olarak değişse de genelde hepimizi etkileyen afetler, sevilen birinin kaybı, ortam değişiklikleri gibi büyük olayları da buna dahil edebiliriz.
Bipolar Bozukluğun 2 türü bulunmaktadır. Tip 1 Bipolar duygudurum bozukluğu yukarıda anlatıldığı üzere hem mani hem depresif dönemin görüldüğü bir durumu ifade ederken, Tip 2 Bipolar duygudurum bozukluğu ise periyodik depresyon ataklarının belirgin olduğu ve hipomani adı verilen, hastanın mani döneminde bekleneceği kadar olmayan ancak yine de bir yükselme dönemi deneyimlemesiyle tanımlıdır.
Yani Tip 1 Bipolar duygudurum bozukluğu’ta kişi hem mani hem depresif dönemler deneyimlerken, Tip 2 Bipolar Duygudurum Bozukluğu’nda depresif dönemin ağırlıkta olduğu bir döngüden söz edilir. Bir kişiye Bipolar Duygudurum Bozukluğu teşhisinin konabilmesi için kişinin en az bir kez mani veya hipomani atağı geçirmiş olması gerekir.
BİPOLAR DUYGUDURUM BOZUKLUĞUNUN TEŞHİS VE TEDAVİSİ İÇİN HANGİ DOKTORA GİTMEK GEREKİR?
Teşhis, için psikiyatri uzmanının yapacağı uzun süreli gözlem ve muayeneler ile konur.
BİPOLAR DUYGUDURUM BOZUKLUĞU’NUN TEDAVİSİ NASIL OLUR?
Bipolar Duygudurum Bozukluğu’nda tedavi ilaç tedavisi ve psikoterapi ile gerçekleştirilir ve hedef kişinin deneyimlediği mani ve depresif epizodların arasını açmak ve bu epizodların şiddetini azaltarak hastanın işlevselliğini arttırmaktır.
Bunun sağlanabilmesi için tedaviyi gerçekleştiren profesyonellerin öneri ve yönlendirmelerine bağlı kalınması, uzman psikiyatri hekimi tarafından verilen ilaçların yine hekim tarafından belirlenen dozda ve sürede düzenli bir şekilde kullanılması ve kişinin kontrollerini aksatmaması esastır.
Ayrıca uzman psikologlar tarafından uygulanan psikoterapi ile hastanın mani ve depresif epizodlarının tetikleyicileri keşfedilir, bu tetikleyicilerin tetikleyici olma özelliğinin önüne geçilerek bir sonraki epizodun ortaya çıkma ihtimali azaltılır. Bunun yanı sıra kişiye içerisinde bulunduğu duygudurumu tanımlama, özelliklerini anlama ve kontrol etme becerisi kazandırılma amaçlanır. Çünkü her hasta bir olmadığı gibi, her hastanın hastalığa dair deneyimleri de farklıdır. Bu bağlamda her hastaya verilen ilaç, doz ve psikoterapi stratejisi farklıdır ve kişiye özel olarak belirlenir.
BİPOLAR DUYGUDURUM BOZUKLUĞU’NUN TEDAVİSİ NE KADAR SÜRER?
Hasta ve hasta yakınlarının aklında bulundurması gereken bir diğer faktör de, genel olarak tüm ruhsal hastalıklarda olduğu gibi Bipolar Duygudurum Bozukluğu’nun tedavisi de uzun sürelidir.
Düzenli ve uygun tedaviye ulaşılmadığı takdirde kişinin deneyimlediği epizodların süresi, döngüsel hızı ve şiddeti artabilir. Birkaç hafta sürmesi beklenen epizodlar aylar sürebilir. Bunun yanı sıra hasta psikotik belirtiler göstermeye başlayabilir.
Hastanın iş/okul hayatı sekteye uğrayabilir, sosyal ilişkileri ve aile yaşantısı hastanın düzensiz ruh hali ve dürtüsel davranışları nedeniyle sıkıntıya girebilir. Neticesinde hasta kendini insanlardan izole edebilir ve içe kapanabilir.
Bipolar Yaşam Derneği’nin belirttiğine göre Bipolar Duygudurum Bozukluğu hastalarının %25-50’si en az bir kez intiharı denemiştir. Bu nedenle hastaların doğru ve uygun tedaviye erişmeleri büyük önem taşımaktadır.
BİPOLAR DUYGUDURUM BOZUKLUĞU HASTALARINA KARŞI NASIL DAVRANMAK GEREKİR?
Diğer tüm ruhsal rahatsızlıklarda olduğu gibi Bipolar Duygudurum Bozukluğu’nda da sosyal destek büyük önem taşımaktadır. Kişinin ailesi ve sevdiklerinden göreceği destek ve anlaşılma hissi tedavinin gidişatı açısından büyük önem taşımaktadır.
Hasta yakınları, hastanın deneyimlediği epizodlara dair bilgi sahibi olmalı ve tedavinin gidişatı açısından hastayı yüreklendirici tavırda olmalıdır. Unutulmamalıdır ki, her koşul ve durumda karşımızdakini yargılamadan, anlamaya ve destek olmaya çalışarak dinlemek her zaman tedavi edicidir.
Bunun yanı sıra hastaların hayat kalitesini olabildiğince arttırmak, beslenme ve uyku düzeninin sağlanması, stres olaylarından uzak kalınması büyük önem taşır. Bunun yanı sıra hastaların alkol ve uyuşturucu tüketiminden uzak kalması hastalığın gidişatı ve tedavisi açısından büyük önem taşır.
