Tarihe Menemen Olayı olarak geçen acı olay, hafızalardaki yerini korumaya devam ediyor. Menemen ilçesinde 92 yıl önceki ayaklanmada Cumhuriyet karşıtı gericiler tarafından şehit edilen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay şehit edilişinin yıl dönümünde bu sene de unutulmadı.
MUSTAFA FEHMİ KUBİLAY KİMDİR?
Mustafa Fehmi Kubilay (1906 – 23 Aralık 1930, Menemen, İzmir), Türk öğretmen ve asteğmendir. 1906’da Kozan’da, Giritli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen subayın baba adı Hüseyin, ana adı Zeynep’tir. Mustafa Fehmi Kubilay 1930 yılında öğretmen olarak İzmir’in Menemen İlçesi’nde asteğmen rütbesiyle askerlik görevini yaparken 23 Aralık 1930’da Derviş Mehmet’in başında olduğu bir grup şeriatçı tarafından öldürüldü.
MENEMEN OLAYI NEDİR?
Menemen Olayı ya da Kubilay Olayı, 23 Aralık 1930 günü, İzmir’in Menemen ilçesinde, askerliğini yedek subay olarak yapmakta olan öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay’ın ve yardımına koşan bekçiler Hasan ve Şevki’nin şeriat isteyen bir grup tarafından öldürülmesi hadisesidir. Şeriat ile laiklik arasındaki mücadeleyi vurgulaması açısından Cumhuriyet tarihinin önemli olaylarından biri olarak kabul edilir. Olayların ardından bölgede sıkıyönetim ilan edildi, General Mustafa Muğlalı başkanlığında kurulan Divanıharp’te failler idam dahil çeşitli cezalara çarptırıldı.
OLAYLARIN GELİŞİMİ
23 Aralık 1930 sabahı Manisa’dan Menemen’e gelen dördü silahlı altı kişi, bir camiden aldıkları yeşil sancağı sabah namazından sonra ilçe meydanına dikerek silah zoruyla etraflarına adam toplamaya çalışırlar. Sarıklı ve cübbeli bu kişilerin, Şeyh Esat’ın Manisa’da Nakşibendi tarikatını yaymakla görevlendirdiği Laz İbrahim tarafından yönlendirildiği iddia edilir.
Halkın katılmasıyla isyancı grup kısa zamanda büyür. Giritli Derviş Mehmet, Şamlı Mehmet, Sütçü Mehmet Emin, Nalıncı Hasan ve Küçük Hasan gibi eylemcilerin olduğu isyanda Derviş Mehmet cemaate kendini Mehdi olarak tanıtır ve dini korumaya geldiklerini söyler. Arkalarında 70 bin kişilik Halife ordusu olduğunu, öğle saatlerine kadar şeriat bayrağı altında toplanmayanların kılıçtan geçirileceğini söyler.
Eylemciler meydana diktikleri ve şeriat sancağı olarak adlandırdıkları yeşil bayrağın çevresinde dönmeye, tekbir getirmeye ve zikretmeye başlarlar. “Şapka giyen kafirdir. Yakında yine şeriata dönülecektir.” diye bağırarak bir isyan hareketi başlatırlar.
GÜVENLİK GÜÇLERİNİN MÜDAHALESİ
Olayların ilçedeki askeri birlikte duyulması üzerine alay komutanı, yedek subay Kubilay’ı bir manga askerle birlikte olay yerine gönderir. Kubilay askerlerin yanından ayrılarak tek başına eylemcileri arasına girer ve teslim olmaya ikna etmeye çalışır. Silahlı eylemcilerden biri ateş ederek Kubilay’ı yaralaması üzerine askerler ateşle karşılık verirler ancak tüfeklerinde öldürücü etkisi olmayan manevra fişekleri olduğu için tesiri olmaz. Elebaşlarından Derviş Mehmet “Bana kurşun işlemiyor.” diyerek halkı kutsal bir vazifesi olduğuna ikna etmeye çalışır.
Kubilay yaralı halde uzaklaşarak cami avlusuna sığınsa da Derviş Mehmet ve arkadaşları peşinden gelerek testere ağızlı bağ bıçağı ile Kubilay’ın başını bedeninden ayırır.
Kesik başı bayrağın sopasına iple bağlarlar. Olay yerine sonradan gelen Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki de açılan ateş sonucu hayatını kaybeder.
Olay yerine gelen takviye birliklerin “Teslim ol!” çağrısına uymayan eylemciler ile askerler arasında çatışma sonucu göstericilerden Derviş Mehmet de dahil bazıları ölürken kaçmaya çalışan elebaşları ve eylemcilerin hepsi tutuklanır.
OLAYIN ANKARA’DA DUYULMASI
Kubilay Olayı, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin 1925’teki Şeyh Said İsyanı’ndan sonra tanık olduğu önemli olaylardan biridir.
Dört gün sonra, 27 Aralık 1930 günü Dolmabahçe Sarayı’nda Mustafa Kemal Atatürk’ün başkanlığında bu konuda bir toplantı yapılır. 28 Aralık 1930’da orduya gönderdiği başsağlığı telgrafında, “Mürtecilerin gösterdiği vahşet karşısında Menemen’deki ahaliden bazılarının alkışla tasvipkar bulunmalarının bütün cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanılacak bir hadise” olduğunu belirtir.
SIKIYÖNETİM VE MAHKEME SÜRECİ
Bu vahim olay sonrasında 31 Aralık 1930 günü Menemen ilçesi ile Manisa ve Balıkesir’in merkez ilçelerinde 1 Ocak 1931’den itibaren 1 ay süre ile Fahrettin Altay komutasında sıkıyönetim ilan edildi ve 1. Kolordu Komutan Vekili General Mustafa Muğlalı başkanlığında bir Divanıharp kuruldu.
7 Ocak 1931’de bu kez İzmir’de yine Mustafa Kemal Paşa başkanlığında ikinci bir toplantı yapıldı. Olaya doğrudan veya dolaylı katılan 105 sanık; anayasayı cebren tağyir, eyleme iştirak ve azmettirme; Derviş Mehmet’in mehdilik iddiasıyla harekete geçtiğini bildikleri halde zamanında hükümete haber vermeme veya tekkelerin seddinden sonra tarikat ayini icra ettikleri suçlamalarıyla 15 Ocak 1931’den itibaren Divanıharp’te yargılanmaya başlandı.
ŞEHİT ASTEĞMEN KUBİLAY VE ARKADAŞLARI ANILDI
Şehit Asteğmen Kubilay ve arkadaşları Menemen’de anıldı. Yıldıztepe’deki Kubilay Anıtı’nda düzenlenen resmi anma törenine Menemen Kaymakamı Fatih Yılmaz, Ege Ordusu Garnizon Komutan Vekili İsmail Üner, Menemen Garnizon Komutanı Albay Ahmet Fatih Oğuz, CHP İzmir Milletvekili Bedri Serter, İzmir Büyükşehir Belediye Başkan Vekili Mustafa Özuslu, Menemen Belediye Başkan Vekili Aydın Pehlivan, Kubilay ailesi, gaziler ve vatandaşlar katıldı. Menemen Kaymakamlığı, Garnizon Komutanlığı, Belediye Başkanlığı ve Kubilay ailesi adına anıta çelenk bırakılmasının ardından, saygı duruşunda bulunuldu ve İstiklal Marşı okundu. İstiklal Marşı’nın okunması sırasında tören mangası tarafından saygı atışı yapıldı.
Türk Silahlı Kuvvetleri adına konuşma yapan Topçu Yüzbaşı Sabri Dönmez, 92 yıl önce şehit edilen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay, Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki’yi rahmet ve minnetle andıklarını söyledi. Dönmez, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 28 Aralık 1930’da orduya gönderdiği baş sağlığı mesajını okudu.
‘KUBİLAY OLMAK VATANSEVERLİKTİR’
Türk ulusunun zaferle sonuçlanan Milli Mücadele’den yorgun, yoksul ancak gururla çıktığını anımsatan Dönmez, “Devrim şehidi Kubilay, cumhuriyeti ve Mustafa Kemal’i korumak için boynunu vermiş fakat boyun eğmemiştir. Kahraman şehidimiz Kubilay artık bizim için birçok değerin simgesi, değerler bütünüdür. Kubilay olmak vatanseverliktir, Atatürk ilke ve inkılaplarından ödün vermemektir. Kubilay olmak gerekirse cumhuriyet için başını vermek ama asla boyun eğmemek, asla eğilmemektir. Şehit Kubilay ve arkadaşları rahat uyusunlar. Onların bize emaneti olan Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürk’ü koruyan cumhuriyet gençliği görev başındadır. Koruduğunuz bu mukaddes emanete yönelen tüm saldırılar bu ülkenin aydınlık insanları ve gençlerinin iman, inanç ve azim dolu göğsüne çarpacak ve yok olacaktır. Sizler gerici ve yobazlara yol vermemek için canınızı verdiniz. Biz de sizin çizdiğiniz bu şerefli yolda yürüyeceğiz” ifadelerini kullandı.
‘ATATÜRK İKİNCİ YÜZYILIN DA DAHİSİ OLACAK’
Törende konuşmanın ardından Menemen Kaymakamı Yılmaz, anıt özel defterini imzaladı. Kaymakam Yılmaz şöyle konuştu:
“23 Aralık günü gerici bir zihniyetin katlettiği kahraman şehitlerimiz, sizleri bugün şereflendirdiğiniz kutlu tepede şükran ve minnetle anıyoruz. Cumhuriyetimize ve onun kazanımlarını kastetme küstahlığını gösteren bu karanlık anlayışa gözünüzü kırpmadan bedeninizi siper ettiniz. Ulu önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün kurduğu en büyük eserim dediği Türkiye Cumhuriyeti sonsuza kadar var olacaktır. Cumhuriyetimiz için bir asrı tamamlamış olacağız. Yüzyılın dahisi büyük Atatürk önümüzdeki ikinci yüzyılın da dahisi olacaktır. Cumhuriyetimizi ve onun yüce değerlerini korumak boynumuzun borcu olmaya devam edecektir.”
Daha sonra Kubilay ailesi ile anı fotoğrafı çekildi. Şehitlik ziyaret edildi ve dua okundu. Menemen Müftüsü İsa Solmaz’ın duasının ardından protokol, şehitlerin mezarlarına karanfil bıraktı.
