Dr. Barış Adıbelli yazdı…
Günlerdir konuşulan Çin’in Ukrayna savaşına yönelik barış planı nihayet Çin Dışişleri Bakanlığı tarafından savaşın birinci yıl dönümünde kamuoyuna duyuruldu. Ancak bu duyuru perşembe gece saatlerinde BM’de yapılan Ukrayna savaşını durdurulması üzerine bir oylamanın ardından gelmesi dikkat çekici oldu. Zira savaşta tarafsız olduğunu son dönemde sıklıkla vurgulayan Çin, BM’de savaşın durdurulmasına yönelik oylamada çekimser kaldı. ABD’ye göre BM oylamasında Çin sınıfta kaldı. Zira bu oylamada çekimser kalarak samimiyet testini geçemedi.
Çin Dışişleri Bakanlığının “Çin’in Ukrayna Krizinin Siyasi Çözümüne İlişkin Pozisyonu” başlığı ile duyurduğu Çin’in Ukrayna barışı için öne sürdüğü 12 maddelik barış planı özetle şöyle:
1. Tüm ülkelerin egemenliğine saygı duymak
2. Soğuk Savaş zihniyetinden vazgeçmek
3. Düşmanlıkların durdurulması
4. Barış görüşmelerine devam etmek
5. İnsani krizi çözmek
6. Sivilleri ve savaş esirlerini korumak
7. Nükleer santrallerin güvenliğini sağlamak
8. Stratejik risklerin azaltılması
9. Tahıl ihracatını kolaylaştırmak
10. Tek taraflı yaptırımların durdurulması
11. Sanayi ve tedarik zincirlerini sabit tutmak
12. Çatışma sonrası yeniden yapılanmayı teşvik etmek
Çin uluslararası güvenlik ile ilgili bu hafta oldukça meşguldü. Önce Amerikan Hegemonyası ve Tehlikeleri başlıklı bir rapor yayınladı ve ardından da Küresel Güvenlik Girişimini duyurdu. Ve haftayı da Ukrayna savaşına yönelik barış planı ile kapattı. Çin’in çabalarına rağmen Batı barış planına temkinli yaklaşıyor. Perşembe günü ABD Ulusal Güvenlik danışmanı Sullivan, Çin’in tarafsız olmadığı Rusya’ya bağlı olduğu yönünde bir açıklama yaptı. AB’den gelen tepkiler de benzer yönde. Özellikle perşembe günü BM oylamasında Çin’in tavrının halen Rusya’dan yana olduğunu gösterdiği şeklinde yorumlar geliyor.
Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock Perşembe günü BM Genel Kurulu’nda yaptığı açıklamada, önümüzde bir barış planımız var. “Buna Birleşmiş Milletler Şartı deniyor” dedi. “Bu nedenle barışa giden yol da çok açık: Rusya, askerlerini Ukrayna’dan çekmelidir. Rusya bombalamayı durdurmalı. Rusya, BM Şartı’na geri dönmelidir.
Avrupa Birliği’nin Çin Büyükelçisi Jorge Toledo, “Bu bir barış önerisi değil bu bir pozisyon belgesi.” dedi.
Gerçek şu ki ne Çin ne de Batı bu planın Ukrayna’ya barışı getireceğine inanmıyor. Çin, Batının planını kabul etmeyeceğini başından biliyor. Ancak Çin Ukrayna savaşının bitmemesinin ya da Rusya’nın ayakta kalmasının faturasının kendisine kesilmesini engellemek istiyor. Aslında bakılırsa Çin Devlet Başkanı Xi Jinping savaş süresince Putin ile defalarca görüşmesine rağmen bir kez bile Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy ile görüşmedi. Batılılar, bu durumun Ukrayna savaşında Çin’in pozisyonunu göstermesi açısından önemli olduğunu söylüyor.
Son dönemde ABD, Çin’in Rusya’ya ölümcül silahlar silahlar verdiği veya vereceği konusunda uyarıyor. Özellikle Çin’in doğrudan değil üçüncü ülkeler üzerinden Rusya’ya bu silahları transfer edeceği düşünülüyor ki bu bağlamda İran en önemli aracı ülke olarak görülüyor. İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin 14-15 Şubat tarihleri arasında Pekin’i ziyaret etmesi de bu iddiaları destekler nitelikte. Diğer bir aracı ülke ise Kuzey Kore. Bunun yanında son dönemde Rus şirketleri Çin dronlarını Birleşik Arap Emirlikleri üzerinden satın aldıkları yönünde iddialar dolaşıyor ki bu noktada Rusya tarafı bu dronların askeri değil ticari olduğunu savunuyor. Ancak Amerikan tarafı Çin’in bu dronlarla savaş alanını izlediği ve burada özellikle taktik ve manevralar hakkında bilgiler edindiği iddia ediyor. ABD’ye göre Çin ordusu için önemli bir eğitim materyali sunduğunu söylüyor.
ABD tarafının görüşü oldukça net: Çin Rusya’ya ölümcül silah verirse bu sonucuna katlanır. ABD Dışişleri Bakanı Blinken’ın göreve gelmesinden bu tarafa her halde Çin’e karşı en sert tehdidi bu olmuştur. Ancak Çin tarafı ise Rusya’ya ölümcül silahları veren ABD’nin ta kendisidir diyor.
Çin’in neden birden savaşı sona erdirmek için sahaya çıktığına yönelik soruya bir cevap olarak yapılan değerlendirmelerden birisi de uzayan savaşın giderek Rusya’nın Orta Asya’daki gücünü zayıflatacağını bunun da Çin’in kuzeyinde bir güç boşluğuna neden olacağı konusundaki endişeleri. Açıkça adı zikredilmese de Çin’in son dönemde oldukça etkin olan Türk Devletleri Teşkilatının bu güç boşluğunu doldurabileceğinden endişe etmektedir. Türk Devletleri Teşkilatı Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine ve bölge ülkelerine Çin ve Rusya dışında üçüncü bir seçenek sunuyor.
Toparlamak gerekirse Çin’in endişesi asrın projesi olarak gördüğü Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Çin’in Batıya açılan kapısı ve rotası olan aynı zamanda zengin enerji kaynaklarına sahip olan Avrasya coğrafyasında güç dengesinin değişme tehlikesi ve Rusya’nın zayıflamasıdır. Kontrol edilebilir güçlü bir Rusya her zaman Çin’in bölgesel ve küresel güvenlik açısından desteklediği bir gerçektir.
