NATO, Çin ile Orta Asya’da mı hesaplaşacak?

Dr. Barış Adıbelli yazdı…

Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı seçimi ikinci tur heyecanı tüm ülkeyi sarmışken bugün dünyanın nabzı bir kez daha Asya Pasifik’te atıyor. Japonya’da G7 Zirvesi başladı. Öte tarafta Çin’de ise tarihi Xian şehrinde Çin-Orta Asya zirvesi başladı.  Aynı zamanda, İngiltere eski Başbakan Liz Truss’ın tartışmalı Tayvan ziyareti gerçekleşti ve belki bizi daha fazla ilgilendiren gelişme bugün Cidde’de toplanan Arap Birliği Zirvesinde  Suriye’nin tekrar üyeliğe kabul ediliyor olması. Günün sürprizi ise Ukrayna lideri Zelensky de Arap Birliği Zirvesine katılmak için Suudi Arabistan’a gelmesi oldu.

ABD, Suriye’nin Arap Birliği’ne katılmasına şiddetle karşı çıktı. Aynı zamanda Suriye ile ilişkileri normalleştiren  Arap ülkelerini de uyardı. Ama geçtiğimiz günlerde medyada ABD’nin Suriye ile gizli, görüşmeler gerçekleştirdiği de kamuoyuna yansıdı. ABD’nin 20 yıl boyunca savaştığı Taliban ile bir gecede barış yapıp Afganistan’ı devrettiği düşünüldüğünde ABD’nin Esad ile masaya oturması ihtimali de sürpriz olmayacak. ABD-İsrail ikilisinin zaten hedefini şu sıralar İran  oluşturuyor.

ABD Başkanı Biden, G7 zirvesinden sonra katılmayı düşündüğü  OUAD toplantısına ABD’deki borç görüşmeleri nedeniyle iptal etti.  G7 zirvesinden sonra hemen ülkesine dönecek. Bu nedenle G7 dışındaki toplantılar iptal edildi. G7 zirvesinin son dakika sürprizi Ukrayna lideri Zelensky’nin de toplantıya katılma kararı verip Tokyo’ya doğru yola çıkması oldu.Ancak Zelensky’nin ilk durağı Cidde’deki Arap Birliği zirvesi oldu.  Zelensky, Pazar günü yapılacak G7 oturumuna katılacak. Ne ilginçtir ki daha düne kadar sığınaktan dışarı çıkamayan Zelensky ülkesinde savaş tüm şiddetiyle sürerken şimdi dünyayı geziyor. Aslında en başından beri söylediğimiz Ukrayna savaşı, “Ukrayna’dan yönetilmiyor” değerlendirmemizi doğruluyor. 

G7 zirvesinin gündemi Ukrayna Savaşı ve Tayvan sorunu. Bir başka deyişle Rusya ve Çin tehdidi ve bu tehditlere karşı neler yapılabileceği. Muhtemelen G7 zirvesinde Ukrayna Savaşı nedeniyle Rusya’ya yönelik daha fazla yaptırım gündeme gelecek. Zaten AB, Rusya’ya yönelik  yeni yaptırım paketini açıklamak üzere. Zelensky bu hafta Avrupa turundaydı daha fazla silah ve F-16 istiyor. Şu an için İngiltere F-16 pilotlarını eğitebileceğini söyledi. Gelen haberlere göre Batı Ukrayna’ya F-16 verme konusunda sıcak bakıyor. 

Ancak meselenin şu boyutu gözden kaçıyor ve savaşın sona erdirilmesi için daha fazla yaptırıma mı ihtiyaç var yoksa yoğun bir müzakere yani diplomasiye mi ihtiyaç var? Bunu görmek gerekiyor. Batının savaşı destekleyen politikalarına karşı Çin de müzakereyi ve diplomasi önceleyen yeni Ukrayna politikasını devreye soktu ve Çin’in Ukrayna özel temsilcisi Zelensky ile bir araya gelerek olası barış planı üzerinde görüşmelere başladılar. Zelensky Batı ile her türlü teması süründürürken ihtiyatı da elden bırakmıyor ve bir başka kanaldan da Çin ile görüşmeleri sürdürerek Batı ile pazarlık kızıştırma yoluna gidiyor. Amerikalılar bu tip süreçlere olumsuz anlam içeren “at pazarlığı” kavramını kullanıyor.

Ancak Biden’ın önünde de bir takım problemler var. 2024 Başkanlık seçimlerinde Amerikan halkının önüne ya savaşı başlatan kişi olarak ya da savaşı sona erdiren kişi olarak çıkacak ve bunun bir faturası ve maliyeti olacak. Ukrayna’ya  daha fazla silah savaşın daha da uzaması anlamına gelecek ki Biden için 2024 seçimini tehlikeye atacak. Zelensky savaşı Rusya topraklarına taşımak istiyor. Böylece savaşın sonu daha kolay gelecek. Ancak böyle bir durumda savaşın NATO müttefiklerini de kapsayacak şekilde genişleme ihtimali var. O zaman topyekûn Avrupa bir savaşa girer ki bunun vebalini hiçbir ülke üzerine almak istemez. Biden, tüm bu risklerin üzerine bir de Asya Pasifik’te  Tayvan riskin almaktadır ki bu topyekun Avrupa’da ve Asya Pasifik’te yaşanacak bir dünya savaşına götüren yolu açar. 

ÇİN-ORTA ASYA ZİRVESİ

Orta Asya ülkeleri, özellikle Ukrayna Savaşı’ndan sonra Rusya’ya karşı daha şüpheci daha temkinli bir politika izlemeye başladılar. Bu bağlamda başta Kazakistan olmak üzere Rusya’nın Ukrayna savaşına maddi destek vermeye yanaşmadılar. Rusya ile Orta Asya devletleri arasında esen soğuk rüzgârları ilk fark eden ABD oldu vefırsatı değerlendirdi. ABD, geçtiğimiz şubat ayında C5 + 1 adı verilen ve 2015 yılından bu tarafa belli aralıklarla yapılan bu toplantıların yeni bir tanesini gerçekleştirdi. Amerikan Dışişleri Bakanı Blinken  bu toplantıda ABD’nin Orta Asya devletlerine desteğini sundu. 

Orta Asya’daki yeni süreci sadece ABD fark etmedi, Çin de bu yeni süreci yakından takip eden küresel güçlerden bir tanesi. Çin’in bugün Orta Asya’ya yönelmesinin esas nedeni 2021’de hayata geçen Türk Devletleri Teşkilatı ile 2022’deki Ukrayna savaşı sonucu Rusya’nın bölgede zayıflamasıdır. Çin için Orta Asya; enerji, ticaret ve güvenlik açısından oldukça hayati bir öneme sahiptir.  Bu nedenle Orta Asya zirvesinin gündem maddelerini de bu başlıklar oluşturmuştur. Çin’e göre Amerikan hegemonyasının yeni hedefi Orta Asya. Bu tehlikeden ise Çin’in yeni güvenlik vizyonu olan Küresel Güvenlik Girişimi ile kurtulunabilir. 

Çin, Orta Asya’nın güvenliğini, istikrarını  ve refahını sağlamanın Çin’in güvenliğini, istikrarını  ve refahını sağlama anlamına geldiğinin farkında. Özellikle enerji ve güvenlik hayati  öneme haizdir. Uygur meselesi Orta Asya devletleri ile en önemli güvenlik meselesini oluşturuyor. Neredeyse tüm Orta Asya devletlerinde Uygur diasporası yaşıyor. Orta Asya’nın Çin’e bir şekilde kapanması,  Çin’in Kuşak ve Yol girişiminin Avrupa’ya ve  Batı’ya olan kara rotalarının kapanması anlamına gelecektir. Aynı zamanda Orta Asya devletlerinden aldığı önemli miktardaki doğal gaz ve petrol de tehlikeye girecektir. Çin 1990’ların ortasından beri bu endişeyle yaşmaktadır. Bu nedenle 1996’da Rusya ve Orta Asya devletlerini işbirliği için bir araya getiren Şanghay Beşlisi mekanizmasını kurmuştur. 

Sonuç olarak Orta Asya devletleri iki küresel gücün arasına sıkışmış durumdadırlar.  Dolayısıyla, Türk Devletleri Teşkilatını nefes alacak bir pencere olarak görüyorlar; ayrıca Batıyla ilişkilerini geliştirmek isteyen Orta Asya devletleri için Türk Devletleri Teşkilatı adeta Batıya açılan bir kapı görevini görecek. Bu durumun hem Rusya hem Çin farkında. Türkiye, 2019’da ilan ettiği ve merkezini Türk dünyasının oluşturduğu Yeniden Asya Girişimi ile bölgede Çin’e ve Rusya’ya karşı meydan okuma olarak görülebilir. Bu bağlamda, Çin-Orta Asya Zirvesi aynı zamanda Türkiye’nin Türk dünyasına yönelik politikalarına karşı  bir meydan okuma olarak değerlendirilebilir. Bunun yanında bütün Orta Asya devletleri NATO’nun Barış için Ortaklık Programına üyedirler. NATO Barış için Ortaklık Programını şöyle tanımlıyor:

“İttifak’ın temelini oluşturan demokratik ilkelere bağlılık temelinde, Barış için Ortaklık’ın amacı istikrarı artırmak, barışa yönelik tehditleri azaltmak ve bireysel Avrupa-Atlantik ortakları ile NATO ve ortak ülkeler arasında güçlendirilmiş güvenlik ilişkileri kurmaktır. Barış için ortaklık programı kapsamında sunulan faaliyetler, savunma ile ilgili çalışmalar, savunma reformu, savunma politikası ve planlaması, sivil-asker ilişkileri, eğitim ve öğretim, ordular arası işbirliği ve tatbikatlar, sivil olağanüstü hal dahil olmak üzere NATO faaliyetlerinin hemen hemen her alanına değinmektedir.”

Sonuç olarak dünya Ukrayna ve Tayvan’a odaklanmışken aslında yeni bir cephe de Orta Asya’da çıkacak gibi  görünüyor. NATO, Çin ile Orta Asya’da mı hesaplaşacak? Bekleyip göreceğiz…