Finans merkezi rüyası

Bilin Neyaptı yazdı

Finans merkezi, bir ülkenin finansal işlemlerinin yoğunlaştığı şehri tanımlayan bir kavram. Küresel finans merkezi tanımı ise, küresel finansal işlemlerin yoğunlaştığı bir şehre işaret ediyor.

İstanbul, Türkiye nüfüsunun yaklaşık 1/5’ini taşıyan bir şehrimiz (sadece son 13 yılda ülke nüfusunun %5’ini daha çekerek %18.7’ye ulaşmış durumda). Bu elbette dengesiz kalkınmanın çarpıcı bir sonucu. Ulaşım sorunun ve kira artış oranlarının da en fazla olduğu İstanbul’a; bir ülkenin başkentinde olması gereken en temel makroekonomik politika kurumlarından olan merkez bankasının taşınmasının manasızlığı ve yanlışlığı bir yana, bu şehri bir de finans merkezi yapma projesinin Türkiye’nin kalkınmasına net katkısı olmayacaktır.

Bu argümanımın çok sebebi var. Öncelikle, bir ülkenin kalkınması sektörel ve bölgesel açılardan dengeli olmazsa sürdürülebilir olmaz. İstanbul, en zengini, en çok üretimi ve en büyük nüfusu barındırması yanı sıra, en pahalı ve gelir dağılım eşitsizliğinin de en yüksek olduğu ilimiz. Bu derece büyük yatırımların hala İstanbul’a yapılması, bu yüzden ülkenin dengeli kalkınmasına hizmet etmez.

Finans sektörüne bakarsak, bu sektör özellikle 2001 krizi sonrası yapılan düzenlemeler ile gayet hızlı bir gelişme gösterdi. Bu gelişme o dereceydi ki 2008 küresel finans krizinden bankalarımız yara almadan çıktılar. Taa ki AKP iktidarı 2018 sonrası TCMB’yi işlevsizleştirip, iktisat biliminin tüm birikiminden bi-haber bir para politikası uygulayıp, gün gün çıkarılan kararlarla finansal piyasaların etkin işlemesine en zararlı olan öngörülemezliğe boğana kadar.

2018 sonrasında, Türkiye’de ekonomi idaresi gitgide artan bir şekilde şeffaflığını, aklını ve öngörülürlüğünü (akılcı bir politikanın uygulanmayacağı öngörüsü dışında) yitirdi. Bunun sonucu olarak; dolarizasyon arttı, yabancı sermaye borsadan çıktı, enflasyonun hızla artışıyla paralel olarak TL’nin değer kaybının önüne sürdürülemez günlük icatlarla geçilmeye çalışılırken, döviz rezervleri de gitgide azaldı ve faiz ödemeleri ve mali yük gitgide arttı. Bu iktisadi manzarada; içte tüketici güven endeksi düşerken, dışta da yabancı sermayenin risk algısını yansıtan CDS primi Rusya’dan sonra en yüksek seviyeye ulaştı, ekonomimiz kredi kuruluşları tarafından yatırım yapılması riskli sınıfa düşürüldü.

Türkiye’nin dünyada nüfus, ekonomik büyüklük ve ticaret payı; on yıllardır (birkaç yıl dışında) yüzde 1’in üzerine çıkabilmiş değil. Nitekim, aşağıda temsil edilen küresel finansal ağ içinde İstanbul, Londra, New York ya da Singapur gibi merkezi bir role sahip de değil. Global Finans Merkezi Endeksine (GFCI) göre de 64. sırada.

Tüm bu gerçekler ve argümanlar ışığında, Türkiye’nin küresel finans merkezi olmasının ya da İstanbul’un finans merkezi yapılma çabasının ekonomik bir rasyonel taşıdığı söylenemez. Çoktandır bağımsızlığı yok edilerek en temel hedefi olan TL’nin değerini koruma fonksiyonunu yerine getiremez hale konan TCMB’nin de Başkent Ankara’nın dışına taşınarak İFM projesine entegre ediliyor oluşu ise; projenin büyük bir inşaat projesi olması dışında, Cumhuriyet kurumlarının yıkımı hedefine de hizmet ettiğini düşündürüyor.

Yanı sıra, ama çok da önemli olarak, 28 Haziran’da yayımlanan İstanbul Finans Merkezi (İFM) Kanunu’nun banka ve bankacılara tanıyacağı vergi istisnaları, iktidarın yine yanlış bir sektöre odaklandığını gösteriyor. Finans kapitalin 2008 küresel krizi sonrası anlaşılmış olması gerektiği gibi; kalkınma için reel sektörün ve kamu mal ve hizmet üretiminin, gelir dağılımını düzeltme ve istihdam yaratmadaki önemi, iktidar partisi tarafından hâlâ anlaşılmamış görünüyor.