Avrupa maçlarını izlerken zaman zaman tanıtımlar ve duyurular da ilişir mi gözünüze? Onlardan ikisi ırkçılık üzerinedir : “respect” ya da “no to racism”.
Ukrayna’yı, Rusya’yı yormak için kullanabilen, bu uğurda Atlantik’in karşı kıyısındaki emperyale kapıkulluğunda sınır tanımayan ama aynı zamanda kendisini uygarlığın beşiği sayan Avrupa’da bugün de futbol sahalarında koyu tenli oyunculara fındık, fıstık ve muz atılır. Maymun yerine konarak aşağılanırlar. Bu çağda bu davranış şaşırtmamalı. Ama, bu davranışın yersiz ve nedensiz olmadığı da kesindir.
Avrupa’da ırkçılığın köklerini çok eskilere dayandırmak yalnızca olası değil gereklidir de. Ancak, bu akımın hız kazanması keşifler çağıyla birliktedir. Uzaklara giden Avrupalılar gittikleri yerlerde kendilerinden farklı ve “gelişmemiş” insan topluluklarıyla karşılaşırlar. Bir yandan gelişmişlik farkını açıklama ama diğer yandan da gelişmemiş saydıkları insan toplulukları karşısında üstünlüklerini somutlama bakımından ırk tanımlamasına girişir beyaz adam. Bir taşla iki kuş vurmayı amaçlar böylelikle. Hem sınıflama ile bilime katkı yapacaktır, hem de karşısına çıkan yerlilere ayrımcılık yapmanın bilimsel (!) gerekçesini hazırlamış olacaktır.
Başlangıçta seçilen kaba yöntemler zamanla yerini daha insancıl(!) olanlara bıraksa da Batı cephesinde çok da yeni bir şey yoktur diyebiliriz.
Günümüzde “ırkçılığa ve ayrımcılığa karşı gibi görünüp” ırkçılık-ayrımcılık yapmak geçerli ve yaygın bir davranış olmayı sürdürmektedir.
Hiç ummadığınız yerde, umulmadık ortamda karşınıza çıkabilir ırkçılık.
Dünyaca tanınmış bir bilgisayar oyununa iliştirilen ırkçılıktan söz ederek ne demek istediğimizi anlatmaya çalışalım.
Çok bilinen ve oynanan FIFA futbol oyunu küresel ölçekte 260 milyon kişi tarafından edinilmiştir. Dünya nüfusuyla oranlandığında hatırı sayılır bir kullanıcı sayısına denk düşer bu nicelik.
Oyunda her bir oyuncunun başarımı 1-99 arasındaki puanlarla karşılıklandırılır. Oyuncunun yetenekleri bu puanlamaya temel olur.
Siyah ve beyaz tenli oyunculara ilişkin puanlamada koyu tenlilerin aldığı puanların “fiziksel” beceriler ağırlıklı olduğu görülür. Depar hızı, fiziksel dayanıklılık, sıçrama yeteneği, denge ve atılganlık gibi yetenekler siyahi oyunculara puan kazandıran belli başlı özelliklerdir.
Puanlamada teknik ve bilişsel yetenekler söz konusu olunca beyazların öne çıktığı görülür. Top karşılama, falsolu vuruş yapabilme, serbest vuruş yeteneği ve oyun zekâsı gibi başlıklarda beyazların üstünlüğü göze çarpar.
Bu bilgileri aklımızda tutarak birkaç yüzyıl geriye, beyaz adamın kendisi gibi olmayanlarla tanıştığı yıllara gidelim. Tam da o yıllarda, beyaz adamın bilimsel(!) açıklamaları siyahları hayvanlardan üstün, beyazlardan aşağı bir konuma yerleştirmekteydi. O zaman da siyahların atletik üstünlüklerine vurgu yapılmaktaydı. Ama, iş zekâya ve diğer bilişsel becerilere gelince beyaz adamın eline su dökebilmek olanaksızdı. Ussal üstünlük fiziksel olanı her zaman yenilgiye uğratırdı. Siyahların yenilgisi yaradılıştan edinilmiş özellikler kaynaklıydı. Bir bakıma biz onları aşağılamıyoruz ama ne yapalım ki onların yaradılışı böyle, dolayısı ile elimizden bir şey gelmiyor demeye getiren açıklamalar.
Oyunda ırk farklılığı temelinde ayrımcılık ve bu ayrımcılığı akılsallaştırmaya çalışan kalıplar oluşturulduğu görülüyor. Böyle bir ayrımcılığın, oyunu oynayanların tümünün erişkin olmadığı, onlu yaşlardaki oyuncuların azımsanmayacak denli çok olduğu düşünüldüğünde onların bilinçaltına bir sesleniş olduğu yadsınabilir mi?
Irkçılık, emperyalizmin beli kırılmadıkça varlığını sürdürecek. Elbette, XVIII, XIX. ve hatta XX. yüzyılda kullandığı aygıtları bir yana bırakıp yerine daha kullanışlı ve ırkçılıkla ilintisi olmadığı izlenimi verenleri seçecek.
Yazının başında Avrupa futbol izleyicisinin ırkçı eğilimine değinmiştik. Bu eğilimin olası tetikleyicilerini özetlemeye çalıştık. Oyuna iliştirilen ırkçı önyargının yaratabileceği sonuçları kafamızda canlandırmak bile yeterince ürpertici değil mi?
