Avrupa güç durumda

Avrupa’da giderilemeyen ekonomik ve toplumsal bir bunalım yaşanıyor. Pazar gereksinimini karşılamak için oluşturulan Avrupa Birliği, giderek Almanya’nın etkisi altına girdi. Fransa ve İngiltere durumdan rahatsız. İngilizler Birlik’ten ayrılma kararı aldı. Fransa, Hollanda ve Avusturya; aynı yolu izleyecek gibi görünüyor. Şirket egemenliğinin üst örgütü olan AB, sorunları çözemedi, halka zarar veren yeni sorunlar yarattı. Ekonomik rekabet, ilan edilmemiş savaş gibi tüm şiddetiyle sürüyor. Yabancı düşmanlığına dayalı ırkçılık ve milliyetçilik yayılıyor. Ekonomik göstergeler olumlu değil. Orta sınıf küçülüyor, yoksulluk artıyor. Yunanistan, Portekiz, İrlanda, İtalya ve Fransa başta olmak üzere AB ülkeleri akçalı (mali) sorunlarla boğuşuyor. Buna karşın, Türkiye’de Avrupa Birliği’nin peşine takılanların tutumlarında bir değişiklik yok. Sesleri şimdi daha az çıkıyor ancak tek yanlı Gümrük Birliği’nin yıkıcı sonuçlarından söz eden yok.

YAKIN GEÇMİŞ

Avrupalılar, 20.yüzyıl içinde birbirleriyle iki kez savaştı, bu savaşlar ölçüsüz zarara yol açtı. Her iki savaşın da nedeni, ekonomik yarış (rekabet) ve pazar paylaşımıydı. Paylaşım savaşlarının yol açtığı yitiği birlikte yaşayan Avrupalılar, pazar gereksinimini silahlı çatışmaya varmadan çözebilmenin yol ve yöntemlerini aradılar. Bu arayışın somut sonucu Avrupa Birliği oldu.

Her iki savaşın da temelinde, büyük bir sanayi gücüne ulaşan ancak bu güce yeterli sömürgesi bulunmayan Almanya’nın dış pazar gereksinimleri vardı. 20.Yüzyıl başında Dünya’nın büyük bölümünü sömürge haline getirmiş olan İngiltere ve Fransa, sahip oldukları egemenlik alanlarını korumak, öbürleri ise bu alanlardan pay almak istiyordu; dünya yeniden paylaşılmalıydı, birinci savaşın nedeni buydu.

İkinci Dünya Savaşı, birincisinin yinelenmesi gibiydi. Avrupa’yı ‘yerle bir’eden savaş elli milyon insanın ölümüne neden oldu. Birinci Savaştan sonra kurulan Sovyetler Birliği, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Doğu Avrupa’nın tümünü ele geçirdi, azgelişmiş ülkeler üzerindeki etkisini arttırdı ve süper bir güç durumuna geldi. Her iki savaşta da uğrunda savaşılan, on milyon kilometrekarelik toprağı ve bir milyar nüfusuyla Çin sömürge olmaktan kurtuldu ve ‘sosyalist’ bir düzen kurmaya girişti. Batılılar için ‘yitik’ çok büyüktü.

PAZARI ORTAK KULLANMA

 Silahlı çatışmadan kaçınmak için geliştirilen ‘ortak Pazar’ girişimi, büyük güçler arasındaki ticari yarışı ortadan kaldırmadı ancak Batılı devletlerin kendi aralarındaki yeni bir silahlı çatışmayı, elli yılı aşkın bir süre ertelemeyi başardı. Avrupalılar bu ‘başarıyı’. 15 Aralık 2001’de yaptıkları Laeken Zirvesi’nde devlet başkanlarının imzasıyla yayınladıkları Bildiride şöyle dile getirdiler: “Avrupa Birliği bir başarı öyküsüdür. Yarım yüzyılı aşkın bir süredir Avrupa barış içinde yaşıyor”.

Yarım yüzyıl çatışmasız geçirildi ancak Avrupa Birliği oluşumu giderek artan sorunlar yaşıyor. Daralan dünya pazarları, şiddetlenen rekabet, işsizlik, üretimsizlik ve sosyal güvenlik sorunları büyüyen dalgalar halinde Avrupa’yı sarıyor. Avrupa kendini; ABD, Japonya ve Çin’e karşı korumaya çalışıyor.

Avrupa Birliği’nin önünde tarım başta olmak üzere çözülmesi gereken pek çok sorun var. Dünya pazarları hala yeterince ‘geniş’ değil, ekonomik rakipler güçlü. Özellikle Almanya ve Fransa arasında; nükleer enerji, silahlanma, AB bütçesine katılım ve tarım destekleme izlenceleri konusunda düşünce ayrılıkları var. Başta Yunanistan, İspanya, İtalya ve Fransa olmak üzere AB ülkelerinde mali bunalım yayılıyor.

Üye ülkelerin kullanımına açılan alım gücü yüksek geniş bir pazar yaratıldı ancak pazardan yararlanma eşit değil. Almanya’nın ekonomik gücü başta Fransa olmak üzere AB’nin öbür üyelerini rahatsız ediyor Almanya, Avrupa Birliği’ni arka bahçesi durumuna getirmek üzeredir.

GELİR DAĞILIMI GİDEREK BOZULUYOR

Toplumsal gönencin göstergesi olan gelir dağılımındaki dengesizlik AB ülkelerinde hızla artıyor. İngiltere’de en varsıl yüzde 20’nin toplam gelir içindeki payı 1975–1985 arasındaki on yılda yüzde 38’den yüzde 42’ye çıkarken, aynı dönemde en yoksul yüzde 20’nin payı yüzde 6.6’dan yüzde 6.1’e düştü. İngiliz halkının AB’den çıkma kararının altında bunlar var. Başka ülkelerde durum farklı değil.

Dünya gelir dağılımında, varsıl ve yoksul ülkeler düzeyinde yaşanan dengesizliklerin hemen aynısı, Avrupa ülkelerinde sınıflar arasında yaşanıyor. Bu gelişmeden rahatsız olanlar, artık yalnızca küreselleşme işleyişini eleştirenler değil. ‘Zenginler Kulübü” OECD yetkililerinden Mark Pearson şunları söylüyor: “Sermayeden elde edilen gelirde büyük artış var ama bu çok eşitsiz olarak dağıtılıyor”.¹

Birleşmiş Milletler Sosyal Kalkınma Enstitüsü’nün (UNRISD) Cenova Başkanı Draham Ghai, İngiltere’de, Birleşik Krallık Kalkınma Çalışmaları Grubu’na sunduğu bildiride şu bilgileri veriyor: “İngiltere’de yoksulluk sınırı altında yaşayan ailelerin oranı 1974’te yüzde 9,4’den, 1983’te yüzde 11,9’a, 1988’de yüzde 20’ye yükselmiştir. Bu oranların sayısal karşılığı 1974’de 5 milyon, 1988’de 12 milyon insandır. Yoksulluk sınırı altında yaşayan çocuk sayısı 1979’da 1,6 milyon iken, 1988’de 3 milyona çıkmıştır. Bu sayı İngiltere’deki tüm çocukların dörtte biridir”.²

Avrupa’da yoksulluk sınırı altında yaşayan ailelerin oranı; Portekiz’de yüzde 29, Yunanistan’da yüzde 24, İspanya’da yüzde 19, İtalya’da yüzde 18, Fransa’da yüzde 14, Almanya’da yüzde 12.³

SÜREĞEN (KRONİK) SORUN: İŞSİZLİK

Fransa’da çalışabilir nüfusun yüzde 12,4’ü işsiz, yüzde 17’si ise part–time işlerde çalışıyor.⁴ İşsizler, malların hizmetle ödendiği değiş tokuş kooperatifleri kuruyor. Fransa devlet telefon şirketi, sokaklarda yaşayan evsizler arasında donarak ölme olaylarının artması üzerine, soğuk havalarda yardım ulaştırılabilmesi için ücretsiz telefon hattı açıyor. Yoksullara yemek dağıtan aşevlerinden yararlananların sayısı sürekli artıyor.⁵

Fransa’da örgütlenerek hemen her gün eylem yapan işsizler için, Fransız araştırmacı Alain Lebaube; ‘Gördüğümüz, işsiz işçinin doğuşudur. İşçiler sanki işsizlik tarafından işe alınmışlar’⁶ diyor. Fransa Cumhurbaşkanı Jacques Chirac, 1997 Haziran’ında Almanya Başbakanı Helmut Kohl ile birlikte düzenlediği basın toplantısında, Avrupa’daki yoksulluk konusunda şunları söylüyor: “Burada yolunda gitmeyen bir şey var. 19.Yüzyıldan bu yana süren tarihi geleneklerin aksine Avrupa, ilk kez yoksulluğun giderek arttığı bir dönem yaşıyor”.⁷ Fransa, dünyada, en iyi eğitilmiş gençleri kendisinin yetiştirdiğini söylüyor ama bu gençlerin yüzde 20’sine iş bulamıyor. Fransa Sosyal Güvenlik Bakanı; ‘sosyal devletin ölümünü izliyoruz’ diyor.⁸

Hitler’den beri işsizliğin en yüksek düzeye tırmandığı Almanya’da, resmi kayıtlara göre 4,5 milyon insan işsiz. Yoksulluk yardımı alanların sayısı 1995’de yüzde 9.1 oranında arttı. Almanya’nın borsa ve bankalar kenti Frankfurt’ta, her beş kişiden biri yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Belçika’nın elmas kenti Antwerp’te yayınlanan bir haftalık gazete, kentteki yoksulluğu şöyle anlatıyor: “Kentimiz muhtaç durumda, toplumumuz muhtaç durumda. Uzun zamandır, tahmin ettiğimizden çok daha fazla muhtaç durumda”.⁹

7–10 Haziran 1999’da Köln’de gerçekleştirilen G–8 ülkeleri Dışişleri Bakanları toplantısında yayınlanan sonuç bildirisi, gelişmiş ülkelerin yarattıkları sorunlardan kendilerinin de tedirgin olduklarını gösteriyor. Bu bildiride şunlar söyleniyor: “Küreselleşme, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelere, yeni zaaflar ve yeni tehlikeler getirmiştir. Uluslararası mali kriz, toplumsal bağları zedeleyebilir”.¹⁰

KÜRESELLEŞMENİN YIKICI ETKİSİ

Avrupa Tekstil Giyim ve Deri İşçileri Sendikaları Federasyonu (ETUF: TCL) Genel Sekreteri Patrick Hschert günümüz işçi sorunlarıyla ilgili olarak şunları söylüyor: “Tüm dünya çalışanlarının küreselleşme ile ilgili sorunu vardır. Küreselleşmenin yıkıcı etkileri azgelişmiş ülkelerde daha çoktur, ama gelişmiş ülkeler de bugün, hiç alışık olmadıkları sorunlarla karşı karşıyadırlar”.¹¹

İngiltere’de 1791’den beri yayın yapan ve haberlerinin güvenilirliğiyle ünlenen, liberal aydınların gazetesi The Observer, 16.11.1997 tarihli sayısında endişe içinde şu soruyu soruyor: “Dünya ekonomisi derin bir felaketin eşiğinde duruyor. Uluslararası ilişkilerde ilginç gelişmeler var, silahlanma yarışı hızlanıyor, 1929’a benzer bir çöküş dönemine mi giriyoruz?”¹²

Dünyaya güçlü görüntü vermeye çalışan Avrupa’nın bugünkü durumu, gerçekten iç açıcı değildir. Gelişmiş ülkeler, aynı 20.yüzyıl başında olduğu gibi bugün de; birbirleriyle kıran kırana bir ekonomik yarış içindeler. Azgelişmiş ülkelere karşı birlikte hareket ediyorlar ama rekabet gerilimini artık gizleyemiyorlar. Tek amaçları, ülkelerindeki ekonomik sorunları, dış kaynaklı gelirlerle çözmek. Bunu gerçekleştirmenin tek yolu daha çok kâr sağlamak, bunun için de daha çok sömürmektir. Bu amaç ancak şiddet kullanmakla gerçekleştirilebilir. Irak, Sırbistan Afganistan, Libya ve Suriye bu nedenle bombalandı/bombalanıyor.

Avrupalılar; süreğenleşen sorunları, alım gücü düşen dünya pazarları, üretimsizlik ve borç yüküyle güç durumdadır. Düzlüğe çıkmak için gözlerini Orta Doğu ve Kuzey Afrika’ya dikmiş durumdalar. ABD’nin NAFTA’sı, Japonya’nın APEC’i var. Çin dünyanın her yerine ulaşan ekonomik dev haline geldi. Ortadoğu ve Kuzey Afrika devlerin kapışma alanı. Yoksul ülkelere birlikte saldırıyorlar ancak kendi aralarındaki çelişkiler önlenemiyor.

DİPNOTLAR

1 “Sefiller Avrupa Sahnesinde” Cumhuriyet, 17.10.1997

2 “Yapısal Uyum, Küresel Bütünleşme ve Sosyal Demokrasi” Dharam Ghai ak. Renee Prendergast–Frances Stewart “Piyasa Güçleri ve Küresel Kalkınma” Yapı Kredi Yayınları, sf.

3 Eurostat 1997

4 “AB’de Yeni Sınıf: İşsizler” Cumhuriyet 21.01.1998

5 “AB’nde Yeni Sınıf: İşsizler” Cumhuriyet 21.01.1998 ve 17.10.1997

6 a.g.g. Cumhuriyet, 21.01.1998

7 “Sefiller AB Sahnesinde” Cumhuriyet, 17.10.1999

9 a.g.g. 17.10.1999

8 “AB’nde Yeni Sınıf, İşsizler” Cumhuriyet 21.01.1998

10 “Küreselleşmenin İflası” Cumhuriyet 28.09.1998

11 “Küreselleşme Avrupa’daki İşçiyi de Ezdi” Cumhuriyet 27.12.1997

12 The Observer 16.11.1997 ak. Cumhuriyet 24.11.1997