Nejat Eslen yazdı…
İkinci Dünya Savaşı’nı zaferle bitiren ABD, küresel liderliği devralmış, bir yanda iki kutuplu dünya düzeni içinde Sovyetler Birliği ile mücadele ederken, diğer yanda küresel çıkarlarını garanti etmek amacı ile liberal ekonomiyi esas alan, kurallarını kendisinin koyduğu bir dünya düzenini (International Order) BM, NATO, Dünya Bankası, IMF, Dünya Ticaret Örgütü gibi kurumları ile beraber tesis etmiş, doları küresel rezerv para birimi olarak dünyaya kabul ettirmişti. Günümüzün en önemli jeopolitik meselesi, ABD’nin önümüzdeki süreçte de, bu dünya düzenini ve küresel liderliğini koruyup koruyamayacağı ile ilgilidir.
On dokuzuncu yüzyıl tarihe İngiliz yüzyılı, yirminci yüzyıl ise Amerikan yüzyılı olarak geçti. Yirmi birinci yüzyıl Amerikan yüzyılı mı yoksa Çin yüzyılı olarak mı tarihe geçecek, asıl mesele budur. Bunu Atlantik güç merkezinin lider ülkesi ABD ile Asya-Pasifik bölgesinin lider ülkesi Çin arasındaki küresel liderlik mücadelesi belirleyecektir; Avrasya’nın kıtasal gücü Rusya da bu mücadelenin içindedir.
Küresel güç mücadelesi olarak tanımladığım bu olgu Batı’da “Great PowerCompetition” olarak tarif edilmektedir. Küresel liderlik “Global Leadership” bir küresel gücün, içinde bulunduğu ittifaklar dâhil, kendi çıkarları için küresel nizamı etkilemede ve avantajlı jeopolitik dengeleri kurmada liderlik yapma yeteneği ile ilgili statüsü olarak tanımlanabilir. Amerika’nın bugünkü jeopolitik statüsü, küresel liderlik olarak tanımlansa bile Amerika bu statüsünü kaybetme riski ile karşı karşıyadır.
Küresel liderlik statüsünün üstünde “Küresel Üstünlük” (Global Supremacy, Global Primacy), onun üstünde de “Hegemoni (Egemenlik)” (Hegemony) statüleri yer alır. Hegemonik güç, kendi askeri, politik, diplomatik, ekonomik, psikolojik, teknolojik güç unsurları ile bütün dünya coğrafyasını veya bir coğrafi bölgeyi kendi çıkarlarına göre şekillendirebilir, arzu ettiği jeopolitik dengeleri kurabilir. Mutlak küresel hegemoni bir ütopyadır, dünya tarihi boyunca gerçekleşmemiştir. Bu nedenle de dünya hakimiyetini anlatan tarihi jeopolitik tezler, kanıtlanmamış jeopolitik palavralardır. Mesela Kalpgah’ı kontrol eden Sovyetler Birliği en güçlü olduğu zamanda bile dünya hakimiyetini kuramamıştır. Mutlak küresel hegemoni için insanların uzaya çıkıp, dünyayı uzaydan kontrol etmesi veya uzaylıların dünyaya gelmesi gerekir. Bu nedenle de jeopolitiğin yeni boyutu uzay ve astropolitik önemlidir. İmparatorluklar güçlü oldukları dönemde, sınırlı bir coğrafi bölgede hegemoni kurabilmişlerdir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ortaya çıkan tek kutuplu dünya düzeninde, geçici bir sürede Amerika için küresel hegemonik güç olma şansı ortaya çıkmışsa da buna gücü yetmediği için bu statü gerçekleşmemiştir. Bu nedenle de Amerikan hegemonyası çöküyor demek yanlıştır. Çökme tehlikesinde olan Amerika’nın küresel liderliğidir. Jeopolitik üzerine yazanlar bu hataya düşmemelidir.
Küresel üstünlük ise hegemoni ile liderlik arasında yer alır ve küresel güç küresel ve bölgesel jeopolitik denklemlerde baskın güç olsa bile, jeopolitik emellerine ulaşması için ittifaklara ihtiyacı vardır.
Soğuk Savaş döneminde iki kutuplu, dengeli, nükleer silahların ortaya koyduğu caydırıcı etken nedeni ile istikrarlı bir süreç yaşandı. Bu süreçte, ABD üstün olduğu coğrafyada, kendi çıkarlarına hizmet eden ve liberal ekonomiyi esas alan dünya düzeni devam diyordu. Putin’in “yirminci yüzyılın en büyük jeopolitik felaketi” olarak tanımladığı, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra her şey değişti. ABD’nin tek küresel güç olduğu, tek kutuplu ve ABD’nin küresel düzeni kurmaktan ve idame ettirmekten sorumlu olduğunu ilan ettiği yeni bir jeopolitik süreç başladı.
11 Eylül 2001 ABD’nin jeostratejik hamlelerini başlatmak için bir Milat oldu. G.W.Bush’un başkanlık döneminde 2002 yılında yayımlanan ABD Ulusal Güvenlik Stratejisinde, “ABD’nin eşiti olmayan askeri gücünden, büyük ekonomik ve politik etkisinden yararlandığı… Dünyada eşi ve benzeri görülmemiş bir güce ve etkiye sahip olduğu…Bu gücün küresel dengeleri geliştirmek için kullanılması gerektiği” ifade edilmişti.ABD, 11 Eylül sonrasında, terörle mücadele bahanesi ile önce Afganistan’a müdahale etti, arkasından “önleyici darbe” doktrininin ilanı ve kitle imha silahları yalanı ile Irak’ı işgal etti. ABD’nin silahlı gücü ile başlattığı bu müdahalelerini, Büyük Orta Doğu Projesi, Arap Baharı takip etti. Aynı süreçte ABD, renkli devrimlerle rejim değişiklikleri gerçekleştirirken NATO’yu yeni üyelerle sürekli doğuya doğru genişletti ve Rusya’yı çevrelemeye çalıştı. ABD’nin bu girişimleri ile özellikle Ortadoğu’da kaotik bir ortam oluşturuldu. Irak, Suriye, Libya, Yemen gibi devletlerin çökertilmesini sağladı, İsrail’e yönelik tehditleri minimize etti.Zaman içinde ABD’nin küresel dengeleri tek başına kuracak yeterli güce ve yeteneklere sahip olmadığı anlaşıldı. Bu gerçeğin anlaşılması ile ABD küresel üstünlük statüsünü sürdürmekten vazgeçerek küresel liderlik çabasına girişirken, Avrasya’da Rusya, Asya-Pasifik’te Çin, ABD’nin küresel liderliğini hedef alan jeopolitik güç merkezleri olarak yükseldi.
AMERİKA’NIN KÜRESEL LİDERLİĞİ VE DÜNYA DÜZENİ TEHLİKEDE Mİ?
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, bu yeni süreçte Atlantik yapısının lideri olarak, iki kutuplu jeopolitik ortamda Sovyetler Birliği’ne karşı mücadele etti.Sovyetler Birliği’nim dağılması ile ortaya çıkan jeopolitik güç boşlukları henüz doldurulamadığı, küresel ve bölgesel jeopolitik dengeler oluşturulamadığı içinde bulunduğumuz jeopolitik ortamda, Atlantik güç merkezinin lider ülkesi ABD ile Asya-Pasifik güç merkezinin temsilcisi Çin ve Avrasya güç merkezinin temsilcisi Rusya arasında güç mücadelesi gerçekleşmektedir. AB, Hindistan, Japonya, Almanya, Fransa, İngiltere bu güç mücadelesinde destek veya denge unsuru olarak etkin olsalar bile büyük jeopolitik oyuncular değildir.Bu güç mücadelesinde ABD’nin amacı, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurduğu dünya düzenini korumak, bu düzenin liderliğini korumak, revizyonist güçler olarak tanımladığı Çin ve Rusya’nın bu düzeni bozmasına mani olmaktır.
Çin ve Rusya, Amerikan çıkarlarına hizmet eden bu düzene karşıdır. Günümüzde ekonomide küresel, askeri güç olarak bölgesel etkinliğe sahip olan Çin, 2050 yılından önce küresel liderliğe yükselmeyi hedeflemektedir. Küresel güç statüsünü yeniden kazanmayı amaçlayan Rusya ise mevcut düzenin Amerikan çıkarlarına hizmet ettiğini, çok kutuplu düzenin gerektiğini iddia etmektedir.
ABD’NİN JEOPOLİTİK MESELESİ: DÜNYA DÜZENİNİ VE KÜRESEL LİDERLİĞİNİ SÜRDÜRMEK
Günümüzde dünya birbiri ile ilişkili üç ciddi değişimle karşı karşıyadır:Birincisi, ekonominin ve jeopolitiğin ağırlık merkezinin Batı’dan Doğu’ya kaymasıdır.İkincisi, değişen jeopolitik ortam ve güç dengeleri, yükselen güçlerin İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan uluslararası düzene karşı duruşları, çok kutuplu düzene doğru giderek güçlenen değişim nedenleri ile Amerika’nın küresel liderliğinin ve kurallara dayalı, liberal ekonomik sistemi esas alan uluslararası düzenin sorgulanmaya başlamasıdır. Üçüncüsü ise Amerika ile Çin arasında başlayan küresel liderlik mücadelesinin giderek ivme kazanacak olmasıdır.
Yükselen güçler ve jeopolitik dengelerdeki değişim ile birlikte, küresel liberal düzenin neden olduğu ekonomik ve finansal sorunların, gelir dağılımında giderek artan adaletsizliğin,2008-2009 yıllarında gerçekleşen finansal krizin, küresel ekonomik büyümenin ağırlıkla Batı değil, yükselen güçler Çin ve Hindistan tarafından gerçekleştirilmesinin, Afganistan ve Irak savaşlarında ABD askeri gücündeki tahditlerin açığa çıkmasının, Batı’da giderek zayıflayan ittifak dayanışmasının, Avrupa’da ve dünyada yükselen milliyetçiliğin, Amerikan liderliğinin ve mevcut düzenin meşruiyetinin sorgulanmasına neden olduğu ve değişimi hızlandıracağı ifade edilmektedir.Bu gelişme, küresel liderliğini, Batı’nın değerlerine, liberal ekonomik sisteme, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan uluslararası kurumlara, ittifaklara ve ortaklıklara dayandıran Amerika tarafından, Amerikan çıkarlarına karşı tehdit olarak algılanmaktadır. Bu nedenle de günümüzde Amerika için asıl jeopolitik mesele, küresel liderliğini ve kurallarını kendisinin yaptığı uluslararası sistemi sürdürebilmek ile ilgilidir.
Amerikalı stratejistler, mevcut düzenin sürdürülmesinin mümkün olup olmadığını, yeni düzenin kimler tarafından, ne zaman ve nasıl gerçekleşeceğini araştırmaktadır. ABD ile Çin arasındaki güç mücadelesi ise değişimin gerçekleşmesinde önemli bir etken olabilecektir. Çin’in başlattığı Kuşak Yol İnisiyatifi, Amerika’yı tedirgin etmektedir.
ABD Başkanı Joe Biden, 3 Mart 2021 tarihinde “Geçici Ulusal Stratejik Rehberi” başlığı altında, Amerika’nın yeni stratejik vizyonunu açıkladı. Yeni stratejik vizyon belgesi Çin ve Rusya’yı hedef almaktadır. Bu belgeye göre göre “Çin, ekonomik, diplomatik, askeri ve teknolojik gücü ile istikrarlı ve açık uluslararası sisteme meydan okuma kapasitesine sahip tek ülkedir.” “Rusya ise küresel etkinliğini artırmaya ve yıkıcı rol oynamaya kararlıdır.”
Afganistan’da Taliban’a karşı savaşı kaybeden ABD ve NATO’nun bu ülkeden çekildiğini ilan ettiği sürece denk gelen son liderler zirvesinde, ABD’nin empoze etmesi ile NATO küresel çapta etkinlik göstermeyi, küresel örgüte dönüşmeyi, mevcut kurallara dayalı dünya düzenini koruma görevini üstlenmeyi kabul etti.
AVRASYA’NIN KITASAL GÜCÜ RUSYA VE KÜRESEL GÜÇ MÜCADELESİ
Demografik sorunları ve dar ekonomik imkânlarına rağmen Rusya, geniş coğrafyası, başta enerji olmak üzere sahip olduğu doğal kaynakları, caydırıcı nükleer kapasitesi ve modernize ettiği ordusu ile kısıtlı küresel etkileri de olan Avrasya’nın önemli kıtasal gücüdür. Çok kutuplu düzenin gerekli olduğunu savunan Rusya, dayatılan mevcut düzenin Amerika tarafından domine edildiğini ve bu durumun Rusya için güvenlik tehdidi oluşturduğunu iddia etmektedir. Rusya, Amerika’nın Soğuk Savaş sonrasında NATO’yu sürekli doğuya doğru genişleterek kendisini çevrelediğini iddia etmekte, Amerikan liderliğini bir tür sömürgecilik olarak tanımlamakta, Amerikan ordusunun Birleşmiş Milletler kararı olmadan inisiyatifler kullanmasına itiraz etmekte, yeni bir güç dengesine ve değişik ideolojilere sahip devletlerin birlikte olabileceği yeni bir düzene ihtiyaç bulunduğunu savunarak, Avrasya kıtasında yakın çevresini hedefleyen jeostratejik hamleleri sürdürmekte, Ortadoğu’da ve Afrika’nın kuzeyinde oyun kurucu rolünü pekiştirmekte, kısıtlı da olsa Asya-Pasifik, Afrika kıtası ve Güney Amerika’da jeostratejik hamleler yapmaktadır.
Rusya’nın Ulusal Güvenlik Stratejisi; rejimin muhafazasına, ülkenin iç ve dış tehditlere karşı korunmasına, ülkenin iç işlerine karışılmasının önlenmesine, yakın çevre coğrafyada etkili olmaya, küresel güç statüsünün gerçekleştirilmesine, ülkenin ekonomik üretim kapasitesinin artırılmasına öncelik vermektedir.
Doğu Akdeniz ve Karadeniz havzalarını kontrol eden coğrafi konumu, istikrarsız Orta Doğu ile Avrupa arasında tampon oluşturan yapısı, güçlü silahlı kuvvetleri ile Atlantik yapısı içinde önem taşımaktadır. ABD, bu nedenle Türkiye’yi Atlantik yapısına çıpalamak, kendi jeopolitik yörüngesinin sadık bir uydusu olarak görmek, dayatmalarla bağımsız jeostratejik hamleler yapmasını önlemek istemektedir.
Atlantik yapısının bir üyesi olmasına rağmen, Türkiye’ye ülke içinden, Irak’tan, Suriye’den, Doğu Akdeniz’den ve Ege’den yönelik tehditlerin ya Atlantik kaynaklı ya da Atlantik destekli olması ciddi bir çelişkidir. ABD’nin NATO ile Karadeniz havzasında Rusya’yı çevreleme gayretleri, Türkiye’yi ABD ile Rusya arasında sıkıştırabilecektir.Giderek ivme kazanacak olan küresel güç mücadelesi Türkiye’nin geleceğini derinden etkileyebilecektir.
Türkiye, öncelikle, ABD’nin dayattığı mevcut dünya düzeninin insanlık, dünya barışı ve kendi çıkarları için uygun olup olmadığını değerlendirmelidir.
Türkiye, küresel güç mücadelesi sürecinde, milli çıkarları ve değerleri önceleyen yönetime, iç cephenin sağlam tutulmasına, bu değişime uyum sağlanmasına, gerekirse jeopolitik konumunun yeniden tanımlanmasına ihtiyaç duyacaktır.
Türkiye bu süreçte, güvenliğini milli tehdit algılamalarını, milli çıkarlarına ve milli gücüne dayandırmalı, fırsatları değerlendirmelidir.
Yıllar önce önerdiğim Jeopolitik Araştırmalar Merkezinin hala kurulmamış olması önemli kayıptır.”
Çok kutuplu bir dünyayı istemek gayet mantıklı. Sovyetler çökene kadar böyle bir dünyada yaşadık. Şimdi yeniden böyle bir dünya kurmak ve tek bir sistem yerine alternatifli bir yaşama erişmek o kadar kolay olmayacak. Çünkü artık alternatif bir yaşam iddiası yok yani serbest piyasanın alternatif bir modelini tesis etmeden çok kutuplu bir dünyadan değil hegemonyanın el değiştirmesinden bahsedebiliriz sadece. Hatta öyle görünüyor ki insanlık aydınlanma değerleri üzerine bırakın yenilerini koymayı sömürgecilikle mücadele günümüzde bariz bir şekilde baskıcı rejimler marifetiyle yürütülmektedir, oligark, otokrat, molla ya da izole sistemlerin insanlığa bir alternatif sunacağını söyleyebilir miyiz? Dünya karanlık bir dönemden geçiyor ve insanlık satranç hamleleriyle kurtarılamaz. Aydınlanma dönemi aklın üstünlüğünü tesis etme yolunda atılmış bir adımdı ve sihirbazlık ve korku simsarlarını bir ölçekte tasfiye edebilmişti. Karanlık çağların yöntemlerine geri dönerek de , mevcut pazar ve tüketim anlayışlarıyla da yeni bir dünya kurulacağını bekleyemeyiz. İnsanlık bir mola alıp içine kendi eliyle düştüğü baskıyı bertaraf etmeli. Şu anki durumu kör döğüşü olarak tanımlamak ve görmek gerek, yeni dünya hamleleri için yeni paradigmalardan yoksun ve sadece ”ben daha iyisini yaparım” iddiasıyla bu işi başarmak akıllıca değil.
Nejat Bey’in bahsettiği “asıl olan in cephe” sağlam tutulabilir, devlet hiyerarşisi, nitelikli ve erdemli insanlardan oluşturulabilir, dış destekli mevcut çürümüşlük bertaraf edilip sürdürülebilir ve yürüyen bir refah sistemi oturtulabilirse; ne ABD, ne AB, ne Rusya, ne de Çin gibi seçimler yapmak zorunda kalırız. Türk dünyası ve Balkanlar başta olmak üzere, çevre ülkelerin bize “doğal olarak” yanaşmasını bekleyebiliriz. Nejat Bey”in işine karışmak istemem ama, stratejimiz bu yönde belirlenmeli. İnceleyebildiğim tarihten sübjektif çıkarımım: Dünya üzerinde bugünkünden ve geçmiştekilerden daha “iyi” bir sistem kurulacaksa, bunu tesis edebilecek 3-5 toplumdan biriyiz.
Çin’in küresel güç ve yeni düzenin lideri olması ABD’den daha yıkıcı olacak. Sovyetler Birliğinin tehlikesine karşı biz zor bir seçeneğin karşısında kaldık, ve o Batının ekonomik askeri teknoloji ve kültürel hegemonyasına entegre olmasıdır. Tabi biz böylece Sovyet tehlikesini püskürttük ama yıllarca yüksek faizli dış borçlar, terörism tehlikesi, milli sanayinin ve milli askeri teknoloji ürünlerin iflas etmesi ve kültürümüze American life style saldırması ile karşı karşıya kaldık ve bu zincirleri koparamıyoruz. Şimdi ama tehlike iki yerden var, hem emperyalist batıdan ve hem sömürgeci Çin’den, biz Türkler hangisini seçsek ağır bedelleri olacak. Çin’in girdiği hiçbir ülkede adalet rifah falan yok, tüm imkanlarınızı kaynaklarınızı ve sanayilerinizi ekonomik saldırmak (take over) ile alır ve ülkenizi yüksek faiz borç batağına düşürür ve siz sömürge haline düşersiniz. Maalesef türkiye Batı , çin , Rusya’nın küresel güç savaşların ortasında kalmış ve bölgede İran Ermenistan Yunanistan PKK YPG ve Arap ülkeleri bu küresel güçlerin vesayetçidirler, ve durumun en kötü hali şu ki Batı ve Doğu küresel güçlerin hiçbiri Türkiye ve Türk dünyasının yükselmesini istemiyor. Çünkü Rusya Çin İran ve Afganistanda türk kavimler var ve eğer bunlar birleşse bu ülkelerin bütünlüğü ve küresel etkinliği tehlikeye düşer ve batıda Osmanlı ve Selçuklu devletleri gibi Türklerin Avrupa’ya kafa tutmalarıdan korkar. Bu yüzden hem Batı ve hem doğu ülkeler Türkleri parçalayıp ve tampon ülkeler ile aralarını kesmek istiyor, mesela İran ve Ermenistan, Türkiye ve Azerbaycan kara yolunu kesmiş. Her zaman Türkiye güçlense ve Türk birliğine doğru gitse Türkiye’yi “Kürdistan devletini kurarız” ile korkuturlar, Güney Azerbaycan ve zengezur bölgesi küresel dünyanın yeni düzeni için çok önemli. Bundan dolayı Batı ve Doğu her zaman İran’ı Türkiyeye ve türklere Karşı kullanacak. Çünkü Türklerin birleşmesi Çin’den balkanlara kadar dev bir imparatorluk anlamına gelir. Bizler tarihimizi kültürümüzü ve tarih boyunca gücümüzü unutmuşuz ve Türk olduğumuzu bile unutmuş olabiliriz ve Davutoğlu banacan fetollah gülen ve gül gibi kendi ülkemizde asimile olmuş olabiliriz ama küresel güçler hiçbir zaman bizim Türk olduğumuzu unutmaz. Küresel güçlere karşı ilk adımımız dengeleyecek güç sağlamaktır ve bunun ilk adımı atom bombası, ve ikinci adımızı faizli dış borçtan kurtulmak. Yoksa 200 yıllık sömürge durumuna düşeceğiz