Eskiden CNN Türk, NTV ve HaberTürk’te sık görülenler artık sadece Halk TV, KRT ve Tele 1’de. Ekran yasaklılar listesi genişledi, tartışma programlarının gediklisi Abdülkadir Selvi bile CNN Türk’te yok. 8 kanalı 4 hafta boyunca izleyen Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici’den çarpıcı bir ekran analizi geldi.
VERYANSIN TV
Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici, ekran gediklilerinin ve yasaklıların incelemesini yaptı. Bir ay boyunca NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global, A Haber, Halk TV, Tele 1, KRT ekranlarındaki tartışma programlarını izleyen Bildirici’nin analizine göre, 11 Ocak- 7 Şubat tarihleri arasında sekiz haber kanalında en çok ekrana çıkma birinciliğini gazeteci Gürkan Hacır aldı.
Bildirici’nin kişisel internet sayfasında yayınladığı analiz şöyle:
“Haber televizyonlarındaki tartışma programlarında hep aynı yüzleri görünce dayanamadım. NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global, A Haber, Halk TV, Tele 1, KRT ekranlarındaki tartışma programlarını dört hafta boyunca izledim.
Doğrusu hep birlikte konuşulan, bağırılan, kimi zaman hakarete varan sözler sarfedilen programların hepsini birden izleyebilmek hayli zor oldu benim için. Sinirlerim bozulmadan izlemeyi noktalayabildiğim için şükrediyorum.
Tartışma programlarının analizine “Ekran yıldızları”ndan başlayalım. 11 Ocak- 7 Şubat tarihleri arasında NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global, A Haber televizyonlarında dört hafta boyunca en çok tartışma programına çıkma sayısında birinciliği Türk Medya Ankara Temsilcisi Melik Yiğitel, Takvim Gazetesi Ankara Temsilcisi Zafer Şahin ve eski AKP Milletvekili Mehmet Metiner aldı. Üçü de bu dört haftalık süre içerisinde tam 10 akşam tartışma programına katıldılar. “Merkez medya” olarak tanımlayabileceğimiz, siyasi iktidara yakın ve AKP ile iyi ilişkiler içinde olmaya dikkat eden bu beş televizyon kanalındaki tartışma programlarına en çok katılanlar listesi, katıldıkları programların yayımlandığı televizyon kanallarıyla birlikte şöyle sıralandı:
Melik Yiğitel , CNNTürk 5 + A Haber 5 = 10
Zafer Şahin, CNN Türk 5 + Global 3 + A Haber 2 = 10
Mehmet Metiner, CNN Türk 6 + A Haber 4 =10
Şaban Sevinç , CNN Türk 9 = 9
Hakan Bayrakçı, CNN Türk 8 + Global 1= 9
Prof.Dr.İlyas Topsakal, Habertürk 5+ A Haber 4 = 9
Prof.Dr.Burhanettin Duran, NTV 4 + A Haber 4 = 8
Mete Yarar, CNN Türk 8 = 8
Metin Özkan, CNN Türk 4 + A Haber 4 = 8
Doç.Dr.H.Basri Yalçın, CNN Türk 5 + A Haber 2 = 7
Ali Haydar Fırat, CNN Türk 7 = 7
NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global, A Haber’deki tartışma programlarına en çok katılanlar arasında Emin Pazarcı (A Haber 5 kez), Nedim Şener (CNN Türk 5 kez), Prof.Dr. Yaşar Hacısalihoğlu (CNN Türk 2- Habertürk 3 = 5 kez), Mustafa Kartoğlu (NTV 1+ Habertürk 3= 4 kez), Hulki Cevizoğlu (CNN Türk 4 kez), Uluç Özülker (CNN Türk 4 kez, Prof.Dr. Mesut Hakkı Caşın (CNN Türk 4 kez), Hadi Özışık (CNN Türk 1+ Habertürk 3 = 4 kez) ve Doğu Perinçek gibi isimler de (CNN Türk 1+Habertürk 3 = 4 kez) yer aldı.
MUHALİF KANALLAR EKLENİNCE BİRİNCİ GÜRKAN HACIR
Aslında Halk TV, Tele 1 ve KRT gibi eleştirel kanallardaki programlara katılan isimler NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global, A Haber ekranlarında görünmüyor. Ama Gürkan Hacır, Necdet Saraç, İsmail Saymaz, Elfin Tataroğlu, Fikret Bila, Barış Yarkadaş, Ömer Lütfü Avşar, Deniz Zeyrek, Prof. Dr. Barış Doster, iktidara muhalif veya eleştirel yaklaşan isimlere konulan gizli ambargoyu delebilen ender isimlerden. Bu isimler zaman zaman NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global’de programlara davet edilebiliyorlar.
Halk TV, Tele 1 ve KRT’deki tartışma programlarını da eklersek, 11 Ocak- 7 Şubat tarihleri arasında sekiz haber kanalında en çok ekrana çıkma birinciliğini gazeteci Gürkan Hacır’a vermek gerekiyor. İsmail Saymaz, Barış Yarkadaş ve Elfin Tataroğlu ile birlikte KRT’de program yapan Gürkan Hacır, izlediğim dört hafta içerisinde tam 11 akşam ekranlardaydı.
Ağırlıklı olarak Halk Tv, Tele 1 ve KRT’de de tartışma programlarına katılan ama NTV, CNN Türk, Habertürk ve Haber Global ekranlarında da en çok görülen isimler de şöyle:
Gürkan Hacır, Habertürk 6 +Global 1 +KRT 4 = 11 kez
Necdet Saraç, CNN Türk 4 + Global 2 +Halk TV 2- TELE 1= 9 kez
İsmail Saymaz, Habertürk 3 + KRT 4 = 7 kez
Elfin Tataroğlu, Habertürk 2 + KRT 5 = 7 kez
Fikret Bila, Habertürk 1 + Halk TV 2 + TELE1 4 = 7 kez
Barış Yarkadaş, Global 1+ KRT 4 = 5 kez
Ömer Lütfü Avşar, CNN Türk 3 + Halk TV 1 +TELE 1 = 5 kez
Deniz Zeyrek, Habertürk 3 +TELE 1 = 4 kez
Prof. Dr. Barış Doster, NTV 2 + Habertürk 1+ TELE 1 = 4 kez
Bu listede yer almamakla birlikte gazeteci Mustafa Balbay da tartışma programlarına en çok katılanlardan biri. İzlediğim dört hafta boyunca Balbay, dört kez sunucu, dört kez de konuk olarak toplam sekiz kez Tele 1 ekranlarında göründü.
ABDÜLKADİR SELVİ YOK OLDU
Kuşkusuz, izlediğim dört hafta boyunca ekranlarda en çok görünen isim listesi ile değişik tarihlerdeki programlara en çok katılanlar arasında bazı farklılıklar olabilir. Ama çok büyük fark olacağını sanmıyorum.
Zira haber televizyonlarında siyasi iktidarın dayatmasıyla “ekrana çıkarılmayacaklar” listeleri oluştu. Ekran yasaklıları listesi giderek genişlemekle kalmadı; bu listeye sürekli yeni isimler ekleniyor. Hatta AKP iktidarına yakın bazı isimler de yasaklamadan nasibini alıyor.
Bu nedenle kısa süre öncesine kadar ekranlarda hemen her akşam görünen bazı isimler aniden programlarda görünmez oluyor. Örneğin yakın geçmişte tartışma programlarının vazgeçilmezlerinden olan Hürriyet yazarı Abdülkadir Selvi artık CNN Türk’teki tartışma programlarına bile nadiren katılıyor. İzlediğim dört haftalık zaman dilimi içerisinde Abdülkadir Selvi sadece bir kez CNN Türk’teki Ahmet Hakan’ın “Tarafsız Bölge” programına davet edildi.
Tartışma programlarına konuk olabilmenin temel kriteri siyasi iktidara yakınlık ve iktidar nezdindeki dönemsel itibar olunca programlara katılabilecekler listesi yıllar içerisinde hızla değişiyor; birçok isim hızla eleniyor.
Önceki yıllarda CNN Türk, NTV ve Habertürk ekranlarında sık görülen Kadri Gürsel, Murat Yetkin, Fikret Bila, Akif Beki, Abdüllatif Şener, Prof. Dr. Fuat Keyman ve Prof. Dr. Ersin Kalaycıoğlu gibi gazeteci, politikacı ve akademisyenler artık sadece Halk TV, KRT ve Tele 1’de kendilerine yer bulabiliyorlar.
BEŞ YIL ÖNCEKİ KONUKLAR EKRANLARDA YOK
Gazeteci ve akademisyen Dr. Can Ertuna, beş yıl önce “Türkiye’de televizyonlarda kanaat üretimi: Haber kanallarındaki tartışma programları ve kanaat teknisyenleri” başlıklı bilimsel bir makale hazırlamıştı. Ertuna’nın makalesi bana televizyonlardaki tartışma programlarındaki konuk listelerindeki değişimi somut olarak ortaya koyma fırsatı verdi.
Ertuna, yazısını hazırlarken, NTV, CNN Türk ve Habertürk’te hafta içi akşam saatlerinde 24 Ekim 2016 – 4 Kasım 2016 tarihleri arasında yayımlanan tartışma programlarını izlemişti.
Bereket Ertuna, o araştırmayı yaparken aldığı notları saklamış; izlediği süre içerisinde üç TV kanalındaki tartışma programlarına çıkan 77 kişilik isim listesini kendisinden aldım. 77 kişilik bu listeyi NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global ve A Haber televizyonlarında benim izlediğim dört hafta boyunca yayımlanan programlara katılan 200 kişilik listeyle karşılaştırdım.
Aslında hem izlediğim kanalların sayısı daha fazla, hem de süre de daha fazla. İki hafta yerine dört hafta, üç TV kanalı yerine beş TV kanalı. Ertuna’nın “kanaat teknisyeni” olarak nitelendirdiği gazeteci, politikacı, akademisyen, araştırmacı ve güvenlik uzmanı isimlerin büyük bölümünün bugün de ekranlarda olması beklenir.
5 YIL ÖNCE DE OLAN 20 İSİM
Sonuç öyle olmadı; Can Ertuna’nın 2016 yılında izlediği süre içerisinde çıkardığı 77 kişilik listeden sadece 20’sinin adını izlediğim dönemde beş kanalda ekrana çıkan 200 kişilik listede bulabildim. Beş yıl öncesinde ekranlarda olan ve halen de ekranlarda varolabilen bu 20 isim şunlar:
“İbrahim Uslu, İhsan Aktaş, Faruk Acar, Mustafa Kartoğlu, Nuh Albayrak, Abdülkadir Selvi, Nihal Bengisu Karaca, Oral Çalışlar, Kenan Alpay, Nagehan Alçı, Rahim Er, Gürkan Hacır, Elfin Tataroğlu, Prof. Dr. Yaşar Hacısalihoğlu, Prof. Dr. Mehmet Şahin, Mehmet Metiner, Mehmet Sarı, Ersan Şen, Mete Yarar, Eray Güçlüer.”
Beş yıl önce NTV, CNN Türk ve Habertürk’te programlara konuk olarak katılanlardan 57’si artık NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global ve A Haber ekranlarında görünemiyor. Bu televizyon kanallarının “yasaklıları” arasında yer alan Mehmet Tezkan, Murat Yetkin, Güven Gürkan Öztan, Orhan Bursalı, Can Ataklı, Prof. Dr. Ersin Kalaycıoğlu, Prof. Dr. Fuat Keyman, Prof.Dr. Murat Somer, Nihat Ali Özcan, Celal Ülgen ve Ahmet Zeki Üçok gibi isimler artık televizyonlarda yoklar ya da sadece Halk TV, Tele 1 ve KRT gibi iktidara eleştirel yaklaşan televizyon kanallarındaki programlarda görüş ve değerlendirmelerini açıklayabiliyorlar.
Gerçekten büyük bir değişim bu. Televizyon kanallarında akşam saatlerinde yayımlanan tartışma programlarının katılımcı listelerinin beş yıl içerisinde bu kadar farklılaşması, siyasi iktidarın haber kanalları üzerindeki kontrolünün ne denli arttığını kanıtlıyor.
KONUK LİSTESİ GİTTİKÇE DARALIYOR
Bu durum Can Ertuna’nın 2016’daki araştırmasında bu televizyon programlarıyla ilgili olarak yaptığı “bağımsız bir habercilik faaliyetinin uzantısı olmadığı” değerlendirmesinin ne kadar yerinde olduğunu da gösteriyor:
“..ağırlıklı olarak mevcut hegemonya doğrultusunda, söylemlerin yeniden üretilerek toplumsal bir rıza üretimi aracı olarak işledikleri anlaşılmaktadır. Kuruluşundan itibaren özel kanalların, bağlı bulundukları sermaye gruplarının çıkarları doğrultusunda ana akım medyanın tipik rıza imalâtı aygıtları olarak işlev üstlendiği ortadadır. Buralarda göreli olarak çok sesli bir yayıncılık anlayışının var olması, Türkiye’de gazetecilik alanı üzerindeki en etkili olan siyaset alanındaki gücün konsolidasyonuyla ters orantılıdır.”
Konuk listesinin giderek daralmasının, hatta artık onunla da kalmayıp programa katılacakların listelerinin “Saray çevresinden” belirlenmesinin en önemli sonucu da sözünü ettiğim haber kanallarındaki tartışma programlarının çok sesliliğini tümüyle kaybetmesi oldu.
MUHALEFET EKRANLARDA YOK
Elbette her haber kanalının kendine göre bir konuk politikası var ama konukların belirleyici niteliklerinin uzmanlık alanları olmadığı kesin.
AKP’nin yayın organı durumundaki A Haber, AKP’li politikacılar ile AKP yanlısı gazeteci ve akademisyenler dışındaki isimlere tamamen kapalı. Haktan Uysal’ın haftanın beş günü yayınlanan “Memleket Meselesi” programında çoğunlukla Melik Yiğitel, Emin Pazarcı, Metin Özkan, Mahmut Övür, Prof. Dr. Burhanettin Duran, Prof. Dr. İlyas Topsakal gibi isimler görünüyor. Haftada bir yayımlanan “Canan Barlas ile gündem” programında da Canan ve Cemil Barlas dışında Sevil Nuriyeva, Bülent Erandaç, Kurtuluş Tayiz neredeyse sürekli yer alıyor. Programa Çiğdem Karaaslan, Bekir Bozdağ ve Cevdet Yılmaz gibi AKP’li politikacılar da davet ediliyor.
CNNTÜRK, HABERTÜRK, HABER GLOBAL…
CNN Türk’teki tartışma programlarının formatı genellikle iktidar yanlısı iki konuk ve karşılarına da AKP’li olmayan ya da eleştirel yaklaşan iki ismi oturtmak şeklinde. CHP’nin halen devam eden boykotu nedeniyle doğan eksiklik, Ali Haydar Fırat, Şaban Sevinç, Necdet Saraç, Hulki Cevizoğlu, Ömer Lütfü Avşar gibi isimlerle giderilmeye ve bir denge oluşturulmaya çalışılıyor. Ama bu kişilerin muhalefeti temsil yetenekleri sorunlu. Kaldı ki, CHP dışındaki muhalefet partileri yöneticileri de bu kanaldaki programlarda nadiren görünebiliyor.
İktidarla ilişkisi sorunlu olan iş insanı Turgay Ciner’in sahibi olduğu Habertürk ve Azerbaycanlı iş insanı Elnur Abdullayev’in kurduğu Haber Global’deki tartışma programları, konuk seçimleriyle iktidar kontrolündeki CNN Türk ve A Haber’den farklı bir görünüm sergiliyor.
Siyasi iktidara eleştirel yaklaşan bazı gazeteci ve akademisyenler, hatta muhalefet partilerinden Oğuz Kaan Salıcı, Mustafa Kamalak, Cemal Enginyurt, Uğur Poyraz, Berhan Şimşek, Gürsel Tekin, Bülent Tezcan, Ümit Dikbayır gibi politikacılar Habertürk ve Haber Global’deki programlara katılabiliyorlar. Gürkan Hacır, İsmail Saymaz, Elfin Tataroğlu, Fikret Bila, Deniz Zeyrek gibi isimler Habertürk ekranlarında, Necdet Saraç ve Barış Yarkadaş gibi isimler de Haber Global ekranlarında görünebiliyor. Habertürk ve Haber Global’de konuk çeşitliliği de diğerlerinden fazla.
