Antlaşmanın ortadan kalkacağı iddialarına ne dedi? İlber Ortaylı’dan Lozan uyarısı

Prof. Dr. İlber Ortaylı 2 yıl sonra, 100’üncü yıldönümünde ortadan kalkacağı öne sürülen Lozan antlaşmasına ilişkin iddiaları değerlendirdi. Ortaylı ‘Birtakım grupların amali (emelleri) ve ham hayali için 100. yılın gelmesini boşuna bekleyenler hariç, bilimsel bir Lozan kutlamasına hazırlanmalıyız.’ dedi.

Hürriyet yazarı tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı Lozan antlaşmasına ilişkin iddiaları “2 yıl sonra, yani 100’üncü yıldönümünde ortadan kalkacağı konuşulan antlaşma: Lozan” başlığıyla kaleme aldı.

“Birtakım grupların amali (emelleri) ve ham hayali için 100. yılın gelmesini boşuna bekleyenler hariç, bilimsel bir Lozan kutlamasına hazırlanmalıyız. Antlaşmanın 100. yılında Lozan hükümlerinin bir ölçüde kalkacağı efsanesi Curzon’un ihtiyat tedbirleri arasında bu antlaşmanın yeniden ele alınacağı konusunda verdiği beyanat açıktır. Ne var ki bu istek kabul görmüş değil. Bir konferansın sonuçlarını tayin edecek tartışmalar sırasında her şey ileri sürülebilir.” diyen Ortaylı “Antlaşmanın 100. yılında Lozan hükümlerinin bir ölçüde kalkacağı efsanesi Curzon’un ihtiyat tedbirleri arasında bu antlaşmanın yeniden ele alınacağı konusunda verdiği beyanat açıktır. Ne var ki bu istek kabul görmüş değil. Bir konferansın sonuçlarını tayin edecek tartışmalar sırasında her şey ileri sürülebilir.” ifadelerini kullandı.

Ortaylı Lozan antlaşmasında yaşananları da köşesine taşıdı:

“İki yıl sonra Lozan Antlaşması’nın 100. yıldönümü geliyor. 1922’nin 21 Kasım’ında Lozan Barış Görüşmeleri ismi geçen şehirdeki meşhur otelde başladı. Seksiyonlar ayrı yerlerdeydi. Göl kenarındaki Uşi bölgesinde de Yunanistan’la olan anlaşmalar, müzakereler yürütüldü. Şehrin idari yapısının harekete geçtiği anlaşılıyor. Müthiş tedbirler alındı. Otel personeli çok lisan bilenlerden ilave adamlarla zenginleştirildi.

MÜTHİŞ BİR SİNİR HARBİ

Türkiye bir geçişteydi. Delegelerin kalpakları yanında İsmet Paşa Avrupalı diplomatlar gibi frak ve silindir şapkayı tercih etmişti. Silahlarımızın girdiği kadar yeri aldık. Ne bir atiyye yapıldı ne de kaybettik. Asıl problem Musul ve boğazlardı… Lozan’ın boğazlar statüsü şüphesiz ki mütareke dönemine göre çok daha ileri bir adımdır. Fakat bugünkü, lehimizdeki rejim on sene sonraki Montrö ile geldi. Asıl büyük kavga kapitülasyonlardaydı. Bu yüzden de sulh görüşmeleri bir ara kesildi. Lord Curzon ile İsmet Paşa arasında müthiş bir sinir harbi vardı. Beyhude küstahlıkla tutarlı inatçılığın kavgası; inatçılık kazandı.

‘MUDANYA’DAN GELDİK’

Fransa, antlaşma görüşmelerinin ortasında bu antlaşmanın yeni tartışmalar yaratacağını ve başka bir belirgin sonuç sağlamayacağını belirtti. Bu, Türk delegasyonunun Şubat 23’te toplantıyı terk etme nedenidir. Curzon isteklerini “Trenim akşam altıda kalkıyor, ya evet ya hayır” gibi kaba bir başöğretmen edasıyla ortaya koymuştu. Hatta bir ara Curzon; Mondros’ta Türklerin Birinci Harb’e girerken kaldırdıkları kapitülasyonları, İtilaf Devletleri’nin lehlerine çözüm için vaatte bulunmalarından söz ettiğinde, Paşa’nın cevabı “Biz buraya Mudanya’dan geldik” oldu.

Birinci Cihan Savaşı büyük devletlerin kızgınlığı ve bu harpte büyük devlet adamları gibi şahsiyetler ortaya koyamamasıyla bitmiştir. Yeni Türkiye savaşta ve barışta bu keşmekeşin dışında kalmayı ve devlet adamı kadrolarını önemli bir mirasın yarattığı zaferi kazanmasıyla bitmiştir. Fransız Başbakan Raymond daha başından İngiltere’yi yüzde yüz desteklemekten vazgeçti. Daha evvelki görüşmelerinde Benito Mussolini ise “bu görüşmelerin sonuç sağlayamayacak olduğunu ve hiç ilgilenmediğini” söylemişti.

HÂLÂ KITLIK ÇEKİYORUZ

Türkiye, Sovyet Rusya’nın yaptığının aksine borçları ödememek gibi bir tavrı olmayacağını belirtmiştir. İki yıl sonra temmuz ayında Birinci Harb’i bitiren ünlü antlaşmanın 100. yılını kutlayacağız. Rahmetli Seha Meray Hoca’nın tam tercüme yayımladığı kongre zabıtları, metinleri ve nihai senet dışında hâlâ art planı araştıran literatürün kıtlığını çekiyoruz. Oysaki Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden önemli bir olayıdır, Lozan…

KUTLAMAYA HAZIRLANMALI

Antlaşmanın 100. yılında Lozan hükümlerinin bir ölçüde kalkacağı efsanesi Curzon’un ihtiyat tedbirleri arasında bu antlaşmanın yeniden ele alınacağı konusunda verdiği beyanat açıktır. Ne var ki bu istek kabul görmüş değil. Bir konferansın sonuçlarını tayin edecek tartışmalar sırasında her şey ileri sürülebilir. Birtakım grupların amali (emelleri) ve ham hayali için 100. yılın gelmesini boşuna bekleyenler hariç, biz bilimsel ve öğretici bir Lozan kutlamasına hazırlanmalıyız. Çünkü bırakınız milleti, politikacılar ve okumuşlar bile hâlâ Lozan’ı okumuş değil.”