Özsevi Eröz yazdı
1839- 1908 yılları arasında yaşamış olan ve Brezilya edebiyatının en büyüklerinden kabul edilen Machado De Assis, Asabiyeci adlı “novella”sında okuyucuyu ‘delilik ve normallik’ üzerinde düşünmeye yöneltirken aynı zamanda karanlık mizahi bir dille keyifli bir okuma sunuyor.
Dr. Bacamarte, aldığı tıp eğitiminden sonra doğduğu şehre geri döndüğünde o güne kadar dünyada olmayan bir akıl hastanesi açarak kendini gelişmekte olan psikoloji bilimine adar.
Yeşil pencereleri yüzünden binanın adı halk arasında ‘Yeşil Ev’ olarak anılmaya başlanır. Doktor, Yeşil Ev’e önce deli olduğu bilinen kişileri kapatır. Bilimsel merakı gittikçe genişledikçe, şehirde davranışları kendisine garip gelmeye başlayan herkesi teker teker hastaneye kapatmaya başlar.
Bunların arasında mirasını herkese dağıtıp yoksul düşen bir adam, o mirasın lanetli olduğunu savunan kuzeni, çok zengin olarak kendine gösterişli bir ev yaptıran ve pencerelerinin önünde dışarıdan görülmek üzere dikilip duran semerci, abartılı güzellemeler söyleyen bir vatandaş ve kentin önde gelenleri arasından bazı kişiler gibi örnekler vardır.
Bu kapatılmalar kentte huzursuzluğa yol açtığında ise bir berber, Yeşil Ev’i yıkacağını vaat ederek kentte bir devrim hareketi başlatır ve yönetimi ele geçirir. Ancak yönetimi ele geçirdikten sonra burayı kendi lehine kullanabileceğini düşünerek hastaneyi kapatmaktan vazgeçer. Bu hareketi yüzünden başka bir berber onu, kent meclisi ise öbür berberi devirir ve her şey tekrar ilk haline döner.
Doktor Bacamarte ise yeni bir teori geliştirmiştir: “Normalliğin temelinde dengesizlik vardır ve anormal olanlar yani gerçek hastalar, dengeleri yerinde ve bütünüyle akıl sahibi hastalardır.”
Doktor bu sefer de yeni teorisi üzerinde çalışabilmek için tüm eski delileri hastaneden salar ve şehirdeki tüm dürüst, akıl sahibi, iyi niyetli vs kimseler akıl hastanesine kapatılarak bu özelliklerinden arındırılırlar.
Bilimsel açıdan tatmin olamayan doktorumuz ise birini zırdeli yapmak için gerekli olan tüm niteliklere yani bilgelik, sabır, hoşgörü, doğruluk, sadakat ve sağlam ahlaka sahip olduğuna ve ‘kusursuz ve yadsınamaz delilik vakası’nın kendisi olduğuna karar vererek Yeşil Ev’in son hastası olacaktır.
Machado De Assis’in yarattığı “Dr. Bacamarte” karakteri, yabancı bir yerde aldığı eğitimle sadece bilimsel yöntem üzerinden çalışmaya başladığında, ne insanların ne de içinde yaşadıkları toplumun özelliklerini, yaşantısını dikkate almadığı için hem kendisine hem de doğduğu şehre karmaşa ve yıkımdan başka bir şey getirmez.
Assis belki de burada ülkesi Brezilya’nın uzun koloni ve sömürge dönemi deneyimleriyle de birleştirmiş olarak, modernitenin tektipleştiren, kategorize eden, ötekileştiren özelliklerine dikkat çekiyor.
‘ALIENIST’ KAVRAMI ÜZERİNE
Kitabın orijinal adı olan The Alienist, 20. yüzyıl başlarında psikiyatri ve psikanaliz yöntemleri henüz gelişmemiş ve psikoloji bir bilim dalı olarak tüm dünyada kabul görmemişken, davranış bozuklukları olan insanlarla ilgilenen tıp doktorlarına konulan bir isim olarak ortaya çıkmıştır. Daha çok azılı suçlular üzerinde çalışan bu doktorların hastalara genel yaklaşımları beynin anatomisini incelemek ancak insan ruhu ile ilgilenmemekti. Kelimenin anlamı ‘yabancılaştırmak, izole etmek, düşmanca davranmak ve reddetmek ile ilintili kullanılmaktadır.
