Suyu Arayan Adam, Millî Demokratik Devrim

Son zamanlarda okuduğum en iyi kitapların başında Şevket Süreyya Aydemir’in Suyu Arayan Adam isimli eseri geliyor.

Kusursuza yakın bir şiirsel anlatıma sahip; nesne, doğa, olay ve insan ilişkileri tasviri okuyanı, yaşananların içine koyuyor. Anlatılanı yaşıyormuş hissine kapılıyorsunuz. Bu bakımdan edebi gücü yüksek bir eser olarak görüyorum bu kitabı.

Ayrıca, bir düşün insanı olan Aydemir, bence çok şanslı; çünkü siyasal tarihimizi anlamak için son derece verimli üç dönemi birden yaşamış. Tam da bu nedenle kitabını Türkiye’nin yakın dönem siyasal tarihinin bir tasviri olarak değerlendirebiliriz. Fakat onu siyasi tarih kitaplarından ayıran, duygusunu olanca güzelliği ve edebî estetik değerler açısında anlatıyor olması… İlk satırından itibaren etkileyici ve zengin bir içerikli karşılaşıyorsunuz.

Bir çocuğun duyarlılıklarının biçimlenmesi, çevresini, yaşadığı toplumu tanıma ve anlamlandırma çabasıyla başlayan arayış, Balkanlar’dan başlayıp, Anadolu, Kafkasya ve Rusya’nın uç kısımlarına kadar olan geniş coğrafyada, siyasi ve tarihsel dönüşümün nasıl bir fikri olgunlaşmayı sağladığını gözler önüne seriyor.

Bir hayat, radikal biçimde değişen bir dünya… Şevket Süreyya Aydemir’in kişisel tarihindeki en büyük talih olmakla kalmayıp, düşünsel gelişim ve evriminin de nirengi noktasını oluşturuyor.

Balkanlar’da başlayan ulusçuluk hareketleri, Türk milliyetçiliğinin oluşumunu sağlıyor; yazar bu durumdan fazlasıyla etkilendiği için Turan idealinin peşinden gitmeye karar veriyor. Anadolu’dan Kafkasya’ya, Çin sınırlarından Sibirya uçlarına kadar büyük Türk birliğini kurmak ve yeniden egemen olmak ideali Aydemir’in politik dünyasının başlangıcını oluşturmuştu; çünkü çöken Osmanlı, yüzyıllarca yürüyerek dünya tarihini değiştiren Türkler üzerinde derin tesirler bırakıyordu. Burada geniş halk yığınlarını kastetmiyorum; çünkü halk bir ulus bilincine henüz sahip değildi, kendini din üzerinden tanımlıyordu. Ama dünyadaki gelişmeleri takip eden öncü Türkler, varolan duruma kayıtsız kalmadılar.

Devlet ve imparatorluklarla egemen bir yaşam kurmayı başaran Türkler, tüm bunların yok olduğunu görüyor, diğer taraftan Osmanlı hanedanın kendini sürekli hakir gören anlayışına, haklı olarak, isyan ediyordu.

Turan ideali, Aydemir’i Azerbaycan ve Rusya’ya sürükledi. ”Kuzeye Çıkan Yol” ve ”İhtilâlci” bölümlerinde bunu anlatır. Bana göre bir Türk milliyetçisi olarak başlayan siyasal hayatındaki ana çelişki tam burada başlıyor; çünkü Turan’dan öncesi savunulması gereken bir anayurt var. Kurtuluş Savaşı’nın başladığı zamana denk geliyor yazarın Kuzey’deki macerası. Anadolu’da millî direniş örgütlenirken, Türk milliyetçilerinin uzak hülyalar uğruna, Kurtuluş Savaşı’ndan ayrı kalması mâkul kabul edilebilecek bir tercih değil. 

Aydemir, Kafkasya’daki öğretmenlik yıllarında Turan idealinin, coğrafî, siyasi, her bir Türk kavminin kendi özgül koşulları nedeniyle gerçekleşmesinin son derece zor olduğunu düşünmeye başlıyor, bu sırada Bolşevik Devrimi’nin Kafkaslara ulaşmasıyla yeni fikirle tanışıyor: sosyalizm. Anlatımlarından yazarın Bolşevik iktidarının ilk uygulamalarından hoşnut olmadığı sonucu çıkarılabilir, ne var ki ilerici anlayışının gereği yeni olana her zaman açık olmuştu. Bu özelliği, siyasal hayatının sonraki aşamalarında sosyalizmin Türkiye koşullarında gerçekleşme olasılığıyla ilgili gerçekçi düşüncelere sahip olmasını sağladı.

Türkiye’deki memuriyet yılları ve özellikle Kadro harekâtı, Şevket Süreyya Aydemir’in politik olarak çok daha berrak ve olgun bir fikre ulaştığını gösteriyor. Türk devrimi ve devrimin ilerletilmesi ile ilgili hazırladıkları tez Atatürk tarafından değerli bir çalışma olarak nitelendirildi. Kadro dergisi, tüm eleştirilere karşın, toplum gerçeğini anlamak ve anlatmak bakımdan önemli bir işlev görmüştü. Milli kurtuluş hareketlerinin dünya politikası üzerindeki etkisi konusunda son derece tutarlı davrandılar. Türkiye ve bölge hakkında gerçekçi politikalar geliştirmek için asıl çelişmeyi, yani Emperyalizm ile ezilen dünya arasındaki çelişkiyi görmek gerekiyordu: ”Sömürge ve yarı sömürgelerde başlayan millî kurtuluş hareketleri, emperyalizme karşı ve emperyalizmi parçalayıcı birer hareket olarak himayeye layıktır.”

Kadrocular, Türkiye’nin milli demokratik devrim sürecini keskin tahlillerle analiz etme başarısına ulaşmışlar; planlı bir ekonomik kalkınmanın, halkı gözeten Devletçilik yoluyla yapılabileceğini savunuyorlar. Devletçilik bir gaye değil, bir vasıta olacaktı, sosyal devlet yapısında planlı, disiplinli bir karma ekonomiye geçişin en geçerli vasıtası…

Suyu Arayan Adam, varmak istediği istikâmette, aslında bir Türkiye tarihi yazıyor, Anadolu’nun uçsuz bucaksız bozkırlarında, karanlık gecelerin bile kapatamadığı acımasız fakirliği, yoksunluğu dokunaklı ifadelerle tasvir ederken, imkânsız gibi gözüken bir kurtuluş savaşını başarıyla veren bir ülkenin devrim ve devlet ihtiyacını, kendi tarihi koşulları içerinde son derece gerçekçi biçimde anlatıyor. Türk devriminin, Cumhuriyet’le geldiği noktayı ve daha ileri gitme potansiyelini gösteriyor ve bunu yaparken, sıkıcı bir didaktik yaklaşıma kapılmıyor. Dönemin koşul ve imkânlarını gerçekçi biçimde aktarıyor. Türkiye gerçeğinin imkân verdiği çözümlerden bahsediyor.

Azerbaycan yıllarında, Enver Paşa’yla karşılaşmış olması ve onunla ilgili düşüncelerinden sıkça bahsediyor; fakat bu bile kitabın tarihsel ve öğretici niteliğini bozmuyor. Bazı tarihî şahsiyetlerin etrafında dönen içerikli kitaplara benzemiyor.

Suyu Arayan Adam, sonunda asıl mecrasını buluyor. Genç Türkiye’nin millî devrim ve ilerleme yolu… Yani Türkiye’nin bugün biricik çıkış yolu olan Millî Demokratik Devrim’in tamamlanması…