Talat Paşa’nın şehit edilişinin 100. yılı

İttihat ve Terakki’nin lider kadrosunda yer alan, 1908 Hürriyet Devrimi önderlerinden ve Ermeni Tehciri’nin mimarlarından Talat Paşa’nın şehit edilişinin üzerinden 100 yıl geçti.

15 Mart 1921 tarihinde Berlin’de şehit edilen Talat Paşa, vefatının 100. yıl dönümünde anılıyor. İttihat ve Terakki’nin liderlerinden olan Sadrazam Talat Paşa, mücadele hayatıyla Osmanlı Devleti’nin son dönemine damga vuran bir isimdi.

İlköğrenimini Vize’de, ortaöğrenimini Edirne Askeri Rüştiyesi’nde tamamladı. Edirne Posta ve Telgraf İdaresinde katip olarak çalışmaya başladı. Genç yaşta Jön Türk hareketine ilgi duydu ve İttihat ve Terakki Cemiyeti Edirne Şubesi’ne üye oldu. 

1903’te Selanik Telgraf İdaresi başkatipliğine getirildi.

II. Meşrutiyet’in ilanı sırasında önemli görevler üstlenen Talat Bey, 1908’de İttihat ve Terakki’den Edirne Mebusu seçildi. Meclis-i Mebusanın birinci reis vekili oldu. 1909’da İngiltere’ye giden mebuslar heyetinin başkanlığını üstlendi. İttihat ve Terakki’nin en etkili yöneticisi oldu. 1908 kongresinde seçildiği Merkez-i Umumide, Vekil-i Umumiliğe getirildi. (1912)

1908 1908 Hürriyet Devrimi önderlerinden Talat Bey, 1908-1918 arasında Osmanlı Devleti siyasetine yön veren en önemli aktörlerden biri oldu. Bâb-ı Âli Baskınından sonrasında Said Halim Paşa kabinesinde Dahiliye nazırlığına getirildikten sonra devletin siyasetinin en önemli belirleyicilerinden biri hâline geldi. Enver Paşa ve Cemal Paşa ile birlikte Üç Paşalar iktidarını kuran Talat Bey, Balkan Savaşları sırasında Ermeni Tehciri’nde rol oynadı.

Bu uygulama nedeniyle Batı kamuoyunda “soykırım yapmak”la suçlandı.

Tarihler 1917 yılını gösterdiğinde ise Talat Paşa sadrazamlık görevini aldı. Böylece Osmanlı tarihinde ilk kez, halk tarafından seçilen bir milletvekili bu göreve geldi. 

Savaşın kaybedilmesinden sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni feshedip Cemal ve Enver Paşalarla birlikte ülkeyi terk etti. 1921 yılında Berlin’de, Hardenberg Caddesi’nde İranlı bir Ermeni olan Tehlerian tarafından tarafından öldürüldü.

Haber Ankara’ya ulaştığında, Mustafa Kemal Atatürk‘ün gözyaşlarını tutamadığı, “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” dediği belirtilmektedir. 

Mehmet Talat Paşa’yı şehit eden suikastçi Tehliryan, Alman makamları tarafından “suçsuz” bulundu ve skandal bir kararla tahliye edildi. Talat Paşa’nın cenazesi 1943 yılında Türkiye Cumhuriyeti tarafından Berlin’den İstanbul’a getirilerek Şişli’deki Abide-i Hürriyet’e defnedildi.

Talat Paşa’nın Meşrutiyet ve I. Dünya Savaşı yıllarını ele alan anıları ölümünden sonra “Talat Paşa’nın Hatıraları”(1958), “Talat Paşa’nın Anıları” (1986, 1990) adı altında yayımlandı.