Tarih yapan hastalıklar

Ceyhun Balcı yazdı…

Birkaçı dışında tarih yapan hastalıkların hemen tümü mikroorganizma etkenli ve dolayısı ile de bulaşıcıdır.

Jared Diamond’un “Tüfek, Mikrop, Çelik”inde de ayrıntısıyla vurgulandığı gibi bulaşıcı hastalıklar yeryüzündeki demografiyi değiştirmeye varan etki göstermiştir. Yeni Dünya’nın yerlileri topla, tüfekle olduğu kadar tek kurşun atma gereği doğmadan oraya taşınan mikrobik hastalıklarla da kırılmıştır. Latin Amerika’nın acılı geçmişi içinde de önemli yer tutar mikrobik hastalıklar.

Kolera, çiçek, veba, frengi, verem, sıtma, sarı humma, çocuk felci ve grip listenin başında yer alanlardır.

Geçen yüzyılın sonunda kendisini gösteren HIV ve bugünkü korona salgınının öncüleri olan SARS ve MERS güncel olanlardır. EBOLA ve Batı Nil Virüsü de unutulmamalı.

Ayrıcalıklı bir durumu anmakta yarar var. İrlanda’da XIX. yüzyıl ortalarında kendisini gösteren ve insanı değil de insanın temel besinlerinden olan patatesi vuran mantar hastalığı İrlandalıların kitlesel olarak Yeni Dünya’ya göçünden sorumlu tutulmuştur. Bugün Kuzey Amerika’da hatırı sayılır bir İrlanda kökenli insan topluluğu varsa bunu işte bu mantara borçluyuz.

Patatesin günümüzde bile dünya insanlarının beşte birinin temel besini olduğunu anımsamakta yarar var. Bu arada, XVII. yüzyıl ortalarında yalnızca yarım milyon olan İrlanda nüfusunun 1840’ta 8 milyona tırmanarak patlamaya eşdeğer bir değişim gösterdiği de bir kenara not edilmeli. Nüfusa ilişkin İrlanda deneyiminin ünlü İngiliz nüfusbilimci Thomas Malthus’a (1766-1834) da esin kaynağı olduğu söylenebilir. Hemen burada Malthus’un ortaya attığı kuramın kapsamlı çalışmalara konu olmaya değer bulduğumu ve emperyal amaçların koçbaşı olarak kullanıldığının altını çizme gereği duyduğumu ifade etmek isterim.

İnsanı değil ama insanın temel besinlerinden patates ürününü yok eden mantar hastalığının demografik değişikliklere yol açtığı kuşkusuzdur. Bugün Yeni Dünya’da kök salmış olan göçmen İrlandalılar kadar şanslı olamayan ve yerlerinde kalmaktan başka çareleri bulunmayan İrlandalılara o günün olanakları ölçüsünde yardım ulaştırmaktan başka çıkar yol kalmamıştır. Böylelikle uzaklardaki toplumlar bu yardım eli aracılığıyla uluslararası dayanışmanın bugün de saygıyla anılan örneği verilebilmiştir.

İrlanda’da 1845-1849 yılları arasında yaşanan patates mantarı felaketi 2 milyondan çok insanın yer değiştirmesi sonucuna yol açtı. İrlanda’dan Yeni Dünya’ya göç hareketine katılanların tümü mutlu sona erişemedi. Yetersiz beslenme ve hastalıklar nedeniyle güçsüz düşen sayısız İrlandalının sonsuz uykularını Atlantik’in derinlerinde sürdürdüğünü unutmamak gerekir.

İrlanda deneyiminin tek ürüne dayalı tarım üretiminin yaratabileceği acıklı sonuçlar bakımından da ders niteliğinde olduğu kolaylıkla söylenebilir.

DROGHEDA UNİTED-TRABZONSPOR DOSTLUĞU

İrlanda’da patates üzerinden yaşanan, açlık, sefalet ve ölüme neden olan felaketi betimlerken İrlandalı göçmenlerden söz etmiştik. Doğal olarak İrlandalıların tümü göçmen olma şansı yakalayamadı. Geride kalanlara yardım eli uzanması kaçınılmazdı.

O ellerden birisi de Osmanlı’nındı. O tarihte Osmanlı tahtında Abdülmecit oturmaktaydı. Osmanlı’nın ekonomisi de iyi değildi. Osmanlı ekonomisini İngiltere karşısında savunmasız bırakan Baltalimanı Antlaşması henüz imzalanmıştı. Buna karşın Osmanlı’nın yardım eli uzatmış olması hiç kuşkusuz önemli ve övgüye değer bir olguydu.

1849’da Abdülmecit’in 5 yelkenli dolusu İrlanda yardımı bugün de varlığını sürdüren izler bıraktı.

Türk ayyıldızı, yardımın ulaştırıldığı kentin takımı da olan Drogheda United takımının armasında yaşam buldu. Aradan geçen 163 yıldan sonra Drogheda United 2012’de Türkiye’deki renkdaşı Trabzonspor’u kardeş kulüp olarak duyurdu. Yıllar sonra canlanan dostluk gereğince iki kulüp hem İrlanda’da hem de Türkiye’de dostluk maçları yaptılar.

Salgın hastalıkların dünyayı ve insanlığı değiştiren sonuçlarına ilişkin farklı ve ilginç bir örnek paylaşmış oldum. Bugün için İrlanda’da patatesi etkileyen bir mantar hastalığından söz edilemese de gerekçe olduğu dostluğun 173 yıl sonra da yaşıyor olması insanım diyeni gururlandırmaz mı?