Vatan: Mekân ve zamanda oydaşma

Mustafa Özgür Sancar yazdı…

Yurt, politik anlamlarının yanısıra, sosyo kültürel çerçevede inceleyebileceğimiz bir kavramdır. Etnisiteye ya da reel siyasetin egemenlik alanına indirgenemez.

Anadolu Türklerin yurdudur; ama aynı anda Türk üst kimliği etrafında birleşen Rum, Ermeni ve Kürtlerin de yurdudur.

Toprak, toprağın üstünde şekillenen köyler ve kentler; onların bize kazandırdığı alışkanlıklar, doğa, taş, tepe, dağ, ev, nehir ve bütün bunların etrafında gelişen ilişki ve göreneklerimizin toplamıdır yurt…

CUMHURİYET VE KİMSEYİ DIŞLAMAYAN BİR YURTTAŞLIK MODELİ

Mekân ve zamanda bir oydaşmadır, uzamsaldır; içeriğini geçmişi olan bir birliktelik oluşturur, yani ortak bir tarih…

Tarih, üst kimlik ve ortak değerler etrafında birleşen herkes yurdun sahibidir ve yurttaştır.

İstanbullu Rum için İstanbul yurttur; çünkü hayatının başladığı ve devam ettiği, duyarlılıklarının biçimlendiği, yaşamı öğrendiği, keşfettiği yerdir İstanbul. Bir sevgidir.

Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet’in çizdiği yurttaşlık kavramı bu türden bir sevginin toplamıdır; yani vatanseverliktir.

Çağan Irmak’ın yönetmenliğini yaptığı ”Dedemin İnsanları” filmi, zaman ve mekân üzerinden, yurt kavramı ile ilgili rafine bir düşünceye ulaşmamızı sağlıyor. Sevgi ve yurda duyulan özlem, filmin olay örgüsünün temel imgelerini oluşturuyor.

BEYAZ EV İMGESİ… DEDEMİN İNSANLARI

Filmin başrol oyuncusu Mehmet, bir beyaz evden söz eder, Resmo köyünde, Girit’te mübadele döneminde… Hep merak ettiğini söylüyor o evde kim yaşar şimdilerde. Mübadelenin zorunlu kıldığı ayrılık, yurt bellediği topraklarda ”beyaz ev” imgelemiyle somutlaşır. Hayatımızı oluşturacak ânların toplanacağı beyaz evde acaba, bundan böyle kimler yaşayacak. Ev, şimdiki zaman ve gelecek kavramları üzerinden ayrılık olgusu, ancak bu kadar rafine anlatılabilirdi.

Beyaz ev, Girit’teki küçük ve masum yaşamın korunaklı mêkanı olmakla birlikte, bilinmeyen ve hep merak edilecek geleceği sembolize etmektedir. Böylece Mehmet’in doğup, büyüdüğü yerle, uzam ve zamanda iletişimi sağlanmaktadır: ”Hep merak ettim, o evde kim yaşar diye… Belki bir gün kalkıp gideriz, hep birlikte evimi görmeye”. Filmin temel karakterine ait olan bu sözler geçmiş, aidiyet ve özlem ile ilgili olan duyguyu sarsıcı biçimde ifade ediyor.

TERZİ DÜKKÂNI

Mehmet’in tezi dükkânı sıradan bir yer değildir. Temelde büyük bir anlam çeşitliliğine sahiptir; herkes gelebilmektedir bu dükkâna… Örneğin dünyada zamanının dolduğunu düşünen yaşlı, köylü kadın kefen bezi için gelmiştir. Dükkân güvenerek gidebileceği bir yerdir; çünkü bu masum talebi karşısında ondan herhangi bir şey beklenmez, para alınmaz. Ayrıca kasabada olup bitenler hakkında fikrini söyleyebildiği bir yerdir orası. Çay getiren çaycı çocukla diyaloğunda gündelik hayata dair şikâyetlerini yerel ve sempatik konuşmasıyla ifade etmektedir. Sonra Mehmet’in yanına aldığı çırak… Fakir, doğulu bir ailenin çocuğudur. Gurbettedir aslında ve tıpkı babası gibi bir işin ucundan tutmak zorundadır. Dükkân bu temiz çocuğun duyarlılıklarının biçimlenmesi açısından belirleyici bir mekâna dönüşmüştür. Dürüstlük, ne olursa olsun doğruyu söyleme gerekliliği, paylaşım, azla yetinme ve küçük şeylerden mutlu olmak… bunların hepsi terzi dükkânını, küçük çırağın ilk çocukluk döneminin içselleştirilmiş özelliklerini ortaya çıkaran bir yer hâline dönüştürmüştür. Hayatını emekle, üreterek kazanma arzusunda olan bir karakterin doğmasına vesile olmuştur.

KİMSE KALKAMAZ BU MASADAN

Mehmet ve ailesinin yazlık olarak kullandığı, bağ evi, değişen zamanı yani mevsimin bahardan yaza dönüşünü simgeleyen bir mekân olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda evin denize yakın olması, Mehmet’in doğduğu ada olan Girit’le daha sık iletişim kurmasını sağlamaktadır, çünkü denizle olan konuşmaları ve şişe içerisine bıraktığı mektuplar, hayata başladığı yerle olan manevi ilişkisini ayakta tutmaktadır. Bağ evinin, asma altındaki masası ise, bir dost meclisi niteliğindedir. Komşular ve dostlar akşamları orada toplanır. Mehmet, yine Girit’teki beyaz evi hatırlar ve ”Bir taverna… tavernanın uzaktan gelen sesi… odaları mis gibi beyaz, hep sıcak bir yer…” diyerek söze başlar. Mehmet’in bu sözleri dostlar sayesinde oluşturulan huzurlu akşam yemeğinde onu mutlu çocukluk bahçelerine götürmüştür. Mekân ve zaman, kendi kusursuzluğunda bir kez daha küçük yaşamlar üzerindeki belirleyici etkisini gösterir.
Mehmet belki de, bunu idrak etmesi için, torununun masadan kalkma isteğini reddetmiş ve ”Kimse bu Masadan Kalkamaz” demişti. Ve torunu, o öldükten sonra, bu mutlu çocukluk zamanının peşinde, Girit’teki beyaz eve gitmişti.

ATATÜRK VE KOCAMAN BİR VATAN

İnsan yurt bellediği toprağın izini sürer. Atatürk de bunu hep içinde taşıdı… Ölmeden önce doğup, büyüdüğü Selanik’i bir kez daha görmeyi arzu ediyordu. Atatürk belki bu yurt özlemiyle yaşama veda etti, fakat kökeni ne olursa olsun Türkiye Cumhuriyeti kimliğinde birleşen her bir yurttaşa kocaman bir vatan armağan etti.