Türk havacılık tarihine adını altın harflerle yazan Bandırma Füze Kulübü büyük imkansızlıkların ve toplumsal desteği noksan bir alandan doğmuştu. Atatürk’ün “Göklerini koruyamayan uluslar, yarınlarından asla emin olamazlar” sözünün ışığıyla yola çıkan Bandırma Füze Kulübü’nün hikayesi nedir?
BANDIRMA HAVACILIK KULÜBÜ’NÜN HİKÂYESİ NEDİR?
Bandırma Füze Kulübü, hayatına Şehit Mehmet Günenç Lisesi’nde 5 lise öğrencisi tarafından kurularak başladı. Kulüp 1957 yılında bir topluluk olarak işlev görürken Füze Kültür Kulübü hüviyetinde devam etti. Dünyadaki füze faaliyetlerinin şevklendirdiği ve özellikle SSCB’nin Sputnik-1 Füzesi’nin ardından uzay araştırmaları, roketler, düzeler ve atom enerjisi çalışmalarını arttırarak muhtelif konferanslar verip bilinçlenmeyi arttırmaya çalıştılar.
Uzay araştırmaları ve füze konularında araştırmalar yapan liseli 5 genç bilim adamı 1959 yılında liseden ayrıldı ve Füze Kültür Kulübü’nün ardından 1964 yılında Bandırma Havacılık ve Astronomi Roket Kulübü (BHARK) ismiyle resmi derneklerini kurdu. HUZAD kurulduktan sonra 3 kilo ağırlığında ve 1 metre uzunluğundaki Bernark tipi olan bu ilk füze denemesi 40 metre yüksekliğe ulaştıktan sonra denize çakıldı. İkinci denemeleri de ne yazık ki başarısız oldu. Bu gelişmelerin neticesinde çevreden alayla nitelemeler de başlamıştı. Bu küçümseyici ve alaylı üslubu olan söylemler basında da yer bulmuştu. Hatta o dönemin Cumhuriyet gazetesi yazarı Cevat Fehmi Başkut, köşesinde “Gençler darılmasınlar. Bizlere biraz hak versinler. Onlar başka dünyalarda yaşıyorlar. Halbuki biz, daha bu dünyadaki meselelerimizi halledemedik. Durun bakalım. Parti kavgaları bitsin. Cezayir meselesi sona ersin. Kıbrıs’ta cumhuriyet ilan edilsin. Seçimler yapılsın. Kongreler tamamlansın. Elbet füzelere de sıra gelir” ifadelerini kullanmıştı.
Çalışmaktan yılmayan BHARK’ın büyük bir başarısı olarak üçüncü füze ise 750 metre yukarıya çıkmıştı. Bu füze otomatik ve iki kademeli ateşleme mekanizmasına sahipti. 10 cm çapında, 1.5 metre boyunda olan bu füze bir avuç gencin büyük bir başarısıydı. Büyük bir başarının öyküsünü yazacak olan bu başarı kamuoyunca ve uluslararası camiada ilgi çekici oldu. Hatta Amerikan Basın Ataşeliği, HUZAD Başkanı ile röportaj yaparak bu röportajı Amerika’da yayınladı.
Bu başarıların ardından derneğe destek verenlerin sayılarında da büyük artış olmuştu. Bu bağlamda Kenan Kurtkaya’nın “İlk Türk Füzeciler” başlığındaki yazısı şöyledir: “Sene 1959… Bandırma’dayız. Sakal ve bıyıkları yeni terlemeye başlayan genç, önündeki kağıtlara eğilmiş mütemadiyen çiziyor, şekiller yapıyor, bir eli başında hesaplıyor, esmer esmer düşünüyor. Fakat teşvik ve yardıma bu çevre tarafından, garip tezatlar arz eden şekillerde (alayla) karşılandılar. Alay edip peşlerinden güldüler. Günlerini, evet en mesut ve gamsız günlerini, memleketleri için, ilim için harcayan bu gençler, ne acı ve ne garip bir tecelli ile karşılaştılar. Sayın Türk büyükleri; yaratıcı idealistlerin bu çırpınan başarılarına yardım edelim. Bu küçümsenemeyecek bir olaydır.”
Derneği üyeleri, Bandırma Havacılık ve Astronomi Roket Kulübü (BHARK) olan dernek adını 1966 yılında Bandırma Havacılık ve Uzay Araştırma Derneği (HUZAD) olarak değiştirdiler. Başarıların devam etmesinin ardından Kirkor Divarcı da derneğe katılıyor. Kirkor Divarcı’nın hayali Marmara-1 isimli roketini fırlatabilmekti. Bu hayali için biriktirdiği 400 lirayı füzesi için kullanmıştır. Bu proje İTÜ tarafından onaylandıktan sonra Türk Silahlı Kuvvetleri’ne de sunulur. TSK tarafından da kabul edildikten sonra 30 Ağustos 1962’de Zafer Bayramı gününde fırlatılması için çalışmalar yürütülür.
30 Ağustos geldiğinde 1,33 metre ve 1,5 kilogramlık ilk büyük Türk füzesi 920 metre yüksekliğe çıkarak gökyüzünü zorladı. Marmara-1’in açtığı ufuklar zamanla çalışmaları arttırdı ve büyük şevkleri beraberinde getirdi. 200 metre uzakta 5 dönümlük ot ve çalıdan oluşan bir sahanın yanmasına neden olan Marmara-1’in hasarı için mülk sahibi çiftçi şikayetçi olmayarak “Siz bu vatan için bir şeyler yapıyorsunuz, biz o ağaçları yine dikeriz, siz devam edin. Önemli olan gençlerin bu denemeleri yapmalarıdır” ifadelerini kullanması, dönem konjonktürünü güzel anlatır. Marmara-1 füzesinin fırlatılmasının ardından Cumhuriyet Gazetesi yazarı Hamdi Varoğlu, 2 Eylül 1962 yılında büyük desteğini köşesinden “El alem gökleri fethetti, fezada dolaşmadık bucak bırakmadı, yakında Merih’e Ay’a, sonra belki öteki yıldızlara, sabah kahvesine gider gibi seyahat tertip edecek. Biz beri tarafta, bu işi merak edip sırrını keşfetmeye çalışan gençlerimize ilgi yerine uçak mezarlığı gösteriyoruz. Asıl utanç verici başka bir şey daha var: Bandırmalı gençlere en çok yardım eden Amerika Füze Kulübü imiş. İlgi yok, yardım yok, ama el birliği ile işin alayındayız. Hezarfen Ahmet Efendi’den bu yana bir arpa boyu yol alamamışız diyeceğim geliyor.” İfadeleriyle aktarır.”
BHARK ekibi 30 Ağustos’dan yalnızca 4 gün sonra Marmara-2 füzesini fırlatır ve dünya üçüncüsü olarak nam salarlar. 822 metre (2700 fit) yüksekliğe çıkıp toplamda 15 km yol alan Marmara-2 amatörler arası füze yarışında Amerika (56 km) ve Almanya’dan (36 km) sonra dünya üçüncüsü olarak önemli bir başarıya imza atıyorlar. Dönemin Genelkurmay Başkanı bizzat ekip başkanıyla görüşerek ekibe destek sözü vermiştir.
Marmara-2’nin ardından Hürriyet-1 ve Hürriyet-2 füzelerini de yaparlar. Marmara-3 füze denemesi başarısızlıkla sonuçlansa da bu teknik aksaklık giderilerek Marmara-4 füzesi 5415 metreye kadar yükselir. Atış rampasında 200 metre ileriye paraşütle inen Marmara-4’ün başarılarından dolayı 6. Ana Jet Üssü Komutanı Hv. Kur. Albay Halim Menteş, ekibi tebrik etti. Ayrıca Dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel “Sizi yolunuzdan döndürmek isteyen kişiler bulunacaktır. Onlara içinizdeki, Türk milletine has, yapılmayacak gibi görünen şeyleri yaptıracak olan imanınızla cevap veriniz.”
Bu füzelerin dışında Ata-1, Aktrüs, Vega, Sirius gibi projeler de vardı. Vega adlı füze 3.6 metre uzunluğunda ve 300 kilogramdaydı, menzili ise 410 km olarak tasarlanmıştı. Bu füzeler arasında en çarpıcı proje Aktrüs idi. 4 metre uzunluğunda ve 500 kilogramda olan Aktrüs ile bir canlının uzaya gönderilip ayrılacak olan kapsülle dünyaya indirilmesi söz konusuydu. Farenin olduğu kapsül 150 km’ye ulaşınca ayrılacak ve paraşütle dünyaya inecekti.
EKİP KİMLERDEN OLUŞUYOR?
17 Eylül 1960’da Füze Kültür Kulübü ismiyle dernekleşen ekibin üyeleri Ali Osman Caran, Adnan Zambak, Artuğ Sayıner, Güngör Gezer’den oluşuyordu. Sonrasında Atilla Yedikardaşlar ve Kirkor Divarcı da derneğe katılmıştır.
EKİP NASIL DAĞILDI?
Birtakım çevrelerin rahatsızlığını üzerine toplayan pek çok başarının cezasız kalması pek muhtemel değildi. 1966 yılında havacılık sergisinde Amerika Haberler Merkezi’nden hediye edilen X-35 uçak maketinin de sergilenmesinin ardından kulüp Amerikan propagandası yapmakla suçlanır. Bunun üzerine Başkan Artuğ Saygıner “Bazı çevrelerce açtığımız sergi dolayısıyla ‘Amerikan propagandası yapmak’ isnadını şiddetle reddederiz. Sergiden gayemiz, en kültürlü kişilerce bile bilinmeyen, modern feza çalışmalarını halkımıza göstermekten ibarettir. Biz ne Amerika emperyalizmini, ne de Sovyet sosyalizmini tanıyoruz. Tek ışığımız, Türk milletinin senelerce köle olarak kullandığı devletlerden olan teknik geriliğini gidermek için ilk adımı atmamız ve Türk milletinin yüceliğidir.” İfadelerini kullanır.
Ekibe sonradan dahil olup beyinlerinden olan Kirkor Divarcı’nın evinde yangın çıkar. Bunun neticesinde tüm projeler, belge ve planlar kül olup gider. Olayın üzerine gidilmez fakat şüpheler beraberinde devam eder. Tüm emeklerin yok olup gitmesinin ardından Kirkor Divarcı hayata küser ve ekip de hızlıca dağılır. Dünyada Amerika, Almanya ve Rusya ile yarışan büyük Türk milletinin idealist ve kahraman ekibinden yalnızca anılar kalır.
