Çanlar Kimin İçin Çalıyor: Savaş ve hümanite

Ernest Hemingway’in ”Çanlar Kimin İçin Çalıyor” romanı savaş karşıtı bir düşüncenin ürünü olarak yorumlanıyor; ancak ben salt bir savaş karşıtlığı görmüyorum bu eserde. Hatta savaş karşıtlığı dışında bir içeriğe sahip. 

İnsanlığın tüm hâllerini anlatıyor.

Konunun İspanya İç Savaşı’yla ilgili olması, çatışma ve savaşın insan bedeni ve ruhu üzerindeki yıkıcı etkilerinin sarsıcı biçimde anlatılmasını sağlamış; ancak bu geniş hacimli romanda daha fazlasını görmek mümkün.

Savaş zorunlu olmadığı sürece cinayettir; fakat zorunlu ise gereğini yapmak insanî ve tarihî bir görevdir. Dolayısıyla her savaşın karşısında olamazsınız. Felsefî olarak savaşa karşı olmak ayrı bir konu, ne var ki tarihî ancak kendi koşulları içerisinde değerlendirebiliriz. Emperyalizme ilk ve en büyük darbeyi vuran Kurtuluş Savaşımız bir olgudur ve dünyanın en meşru kararlarından bir tanesidir. İspanya İç Savaşı, Faşist bloğun İspanya’daki tezahürü falanjistlerin, sosyalistlerden, demokrat ve liberallere kadar uzanan farklı ideolojik kökendeki Cumhuriyetçileri yok etme teşebbüsüne karşı koyan, haklı bir mücadelenin zorunlu sonucudur.

Bence Heminway, maddeci tarih gelişim yasaları ve ekonomi politikten uzak bir anlayışın ürünü olan kaba savaş karşıtlığıyla, savaşı kendi tarihsel gerçekleri içinde değerlendiren tutarlı düşünce arasında, ikincisini tercih etmektedir.

Savaş onun sıradan insan davranışını betimlemesi açısından mükemmele yakın bir form oluşturur, sanki insanlığın tüm hâllerini görmek için bir sahnedir savaş…

Bencillik, iki yüzlülük, yalan, ihanet, aşkın dayanılmazlığı ya da aşk karşısındaki güçlü insanî irade, dürüstlük, paylaşım, alçaklık ya da döneklik, devrim, savaş, din, inançsızlık romanın temel karakterlerinde ifadesini buluyor.

Hemingway’in dayandığı temel düşünce, nasıl bir karaktere sahip olursa olsun insanın yaşamasıdır.

Burada savaş hayatta kalmak adına bir zorunluluktan ibarettir; Cumhuriyetçiler yaşamak için savaşı kazanmak zorundadırlar, ancak karşı cephede yer alan askerlerin pek çoğu da sıradan insanlardan, fakir halk çocuklarından oluşur, bu gerçek gözardı edilmez. Onların ölümü de yine aynı dramatik olay örgüsü içerisinde tasvir edilir. Kaybolan her bir can büyük insanlığın eksilmesidir. Hemingway derin bir hümaniteye sahip; belki de bu yüzden, kitabın adını, İngiliz şair olan John Donne’un (1572-1631) bir şiirinden almıştır.

İçlerinde Amerikalı profesör Robert Jordan’ın bulunduğu bir grubun, Cumhuriyetçiler adına, Segovia’daki bir saldırıyı desteklemek için köprüyü uçurma plan ve eylemleri 4 tam gün içerisinde anlatılır. Roman, aslında Ernest Heminway’in hayatından izler taşır.

Hemingway gerçekte de İspanya İç Savaşı’nda bulundu; her ne kadar çok uzun olması nedeniyle roman kimi zaman sıkıcı bir hâl alsa da; insan, eşya ve duyguyu tasvir etmek konusunda sıradışı bir başarıya sahip… Korku, kahramanlık, ortaklaşma ve yalnızlık, yani insan duygusu, hissedildiği ânın olanca canlılığıyla anlatılıyor. Bu nedenle yazar 37. bölümde roman kahramanlarının sevişmesini şiirsel biçimde betimliyor: ”Ah, şimdi, şimdi, şimdi, yalnızca şimdi, her şeyden önce şimdi ve senden başka şimdi yok ve şimdi senin peygamberindir. Şimdi, sonsuza dek şimdi. Gel şimdi, şimdi, çünkü şimdiden başka şimdi yok…” ya da Pilar sarsıcı şekilde ”Çünkü tüm yiğitliğine karşın yapayalnız kalabilir insan” diyor.

”Çanlar Kimin İçin Çalıyor”, Küba Devrimi’nin liderlerinden Fidel Castro’yu da derinden etkilemiş. Castro, Küba’nın bağımsızlığı için Batista güçleriyle çarpışırken, öğrencilik yıllarında okuduğu romandan, gerilla güçlerinin düzenli bir orduya karşı nasıl savaştığıyla ilgili önemli ipuçları edindiğini söyler.

”Her bir insanın ölümü de işte böyle azaltır beni; çünkü ben insanlığın bir parçasıyım…” – John Donne.