D vitamini, insan vücudu için en önemli vitaminlerden birisidir. Kemik yapısı ve sağlığı için de çok etkili olan D vitamini güneş ışığından ve muhtelif yağlı gıdalardan edinilebilir fakat doğal ortamlardan edinilebilecek bir vitaminken dahi dünyada pek çok insanın D vitamini eksiği vardır.Yaklaşık olarak 3 milyar insanda olan D vitamini eksikliği pek çok hastalığı da beraberinde tetikleyebilmektedir. D vitamini eksikliği olan kişilerin sayısı Türkiye’de de hızla artmaktadır. Peki D vitamini eksikliği belirtileri nelerdir? D vitamini hangi besinlerde bulunur?
D VİTAMİNİ NEDİR?
Fosfor ve kalsiyum metabolizması için çok önemli rolü olan D vitamini kalsiferol olarak da adlandırılır. D vitamini için güneş temel kaynaktır, bu yüzden ayrıca “Güneş ışığı vitamini” olarak da adlandırılır. Güneşten yeteri kadar D vitamini elde edilmediği takdirde besinlerden elde edilmeye çalışılır.
Aslında D vitamini olarak adlandırılan madde esasında bir prohormondur. Prohormon diye adlandırılan maddeler, esasında öncül maddelerdir. D vitamini de esasında öncül halinden vücutta üretilen bir vitamindir. D vitamini, güneşten gelen UV ışınlarına maruz kalan vücutta üretilir. Besinlerden, takviyelerden ve güneşten elde edilen D vitamini aslında kendi başına etkisiz bir madde olmakla birlikte vücut tarafından aktif hale getirilir. İnsan hücrelerinde pek çok D vitamini reseptörü vardır, yağda çözünebilen D vitamini ise ilgili reseptörlere bağlanarak görevlerini tamamlar. Vücutta sentezlenerek karaciğerle yağ dokuda depolanan D vitamini, D2 ve D3 olmak üzere ikiye ayrılır.
D VİTAMİNİNİN FAYDALARI NELERDİR? NE İŞE YARAR?
Raşitizmin önlenmesinde ve iyileşmesinde etkili olan D vitamini kalsiyum ile fosforun emilmesine yardımcı olur. D vitamininin ayrıca tüm faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- D vitamini kişiyi çeşitli kanser türlerine, kalp hastalıklarına ve yüksek tansiyona karşı korur ve kalp sağlığına iyi gelir.
- D vitamini bağışıklık sistemi için de etkili bir vitamindir. Crohn, multipl, skleroz (MS) ve ülseratif kolit tipi, bağışıklık sisteminin zayıflığından doğan hastalıklar D vitamini eksikliği sebebiyle olur. Yeterli düzeyde D vitamini tüketimi bu tür hastalıklardan kişiyi korur.
- Kalsiyum kemik, diş ve kas sağlığı için en önemli mineraldir. D vitamini, kalsiyumun bağırsakta emilimi yaparken böbrekten kalsiyum kaybını azaltıcı işlev görür. Paratiroid hormonunun salgılanmasını önler ve kas gücüyle kas kütlesini arttırır. Kemik ve kas sağlığı için D vitamininin yeterli düzeyde olması önem arz eder.
- Yeteri kadar D vitamini olan çocuklarda Tip1 diyabetin azaldığı, D vitamini düşük olan çocuklarda ise Tip2 diyabetin artışı gözlenir. Ayrıca ekseri olarak D vitamini eksikliği durumunda metabolik sendrom gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
- Sedef hastalığının tedavisinde rol oynar.
- D vitamini takviyeleri, kalıtsal yolla taşınan hipofosfatemi gibi bozuklukların tedavisinde kullanılabilir.
Bilişsel sağlığın iyileşmesinde etkilidir.
İDEAL D VİTAMİNİ DEĞERİ KAÇ OLMALIDIR?
D vitamini sağlıklı bir vücut için olmazsa olmazdır. Bu yüzden doğal olarak güneşten ve besinlerden optimum oranda elde edilebilmelidir. D vitamininin ideal oranda bulunması ise yaş göre değişiklik gösterebilir. D vitamininin 30 ng/mL’nin altında olması, D vitamini eksikliği olarak adlandırılır. Fonksiyonel tıbba göre sınırda olan bir D vitamini miktarı da yeterli değildir. Ekseriyetle D3 vitamini için normal aralık 50-100 ng/mL’dir. Bu ideal aralıkta olduğu takdirde enflamatuar hastalık riski de düşmektedir. Uzman doktor yorumlarına göre tedavi edici (terapötik) D vitamini miktarının 70-100 ng/mL olduğu yönündedir. Ayrıca yaşlıların güneş ışığına maruz kalma durumu görece daha düşük olduğu için yaşlılık sürecindeki kişiler D vitamini eksikliği riski altındadır. Güneş maruz kalma imkanı dışında güneş ışığını D vitaminine dönüştüren reseptörler eskisi gibi etkin olmadığı için yeterli D vitamini oranı bulunamayabilir. Bu süreçte takviye olan D vitamini almak gerekir. D vitaminini yağlı bir besinle almak, emilim bakımından idealdir.
GÜNLÜK D VİTAMİNİ İHTİYACI NE KADARDIR?
Yaşlara göre günlük edinilmesi gereken D vitamini miktarı IU (International unit) cinsinden aşağıda sunulmuştur.
Yaş | Önerilen Günlük Birim | Üst Sınır Miktarı |
0-6 ay | 400 | 1000 |
6-12 ay | 400 | 1000 |
1-3 yaş | 600 | 1500 |
4-8 yaş | 600 | 3000 |
9-70 yaş | 600 | 4000 |
70+ yaş | 800 | 4000 |
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİNİN BELİRTİLERİ
Günümüzde iş hayatının ekseriyetle kapalı ortamlarda sürmesi ve insanın dışarıda günlük yapması gereken sosyal etkinliklerinin sayısındaki düşüşler D vitamini emilimini oldukça düşürebilmektedir. D vitamini eksikliği ise kanser, raşitizm ve daha pek çok hastalık için altyapı sağlar. Kişilerin bağışıklık sistemine göre farklı semptomlar gösteren D vitamini eksikliğinin genelde ortaya çıkan belirtileri aşağıda sıralanmıştır:
- Uykusuzluk
- Gözaltı morlukları
- Vücut ağrısı
- Yürümekte zorluk yaşama
- Güç kaybı
- Kemik ağrısı
- Saç dökülmesi
- Depresyon
- Baş ağrısı
- Aşırı terleme
- Kilo vermekte zorluk çekme
- Sürekli üşüme hissi
- Eklemlerde ve parmaklarda ağrı hissi
- Değişken ruh halleri
- Raşitizm
- El ve ayak bileklerinde kalınlaşma
- Göğüş kemiği deformitesi
- Osteomalazi
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NASIL GİDERİLİR?
D vitamini için güneş, besin, takviye kaynaklar gibi seçenekler sunulsa da temel kaynak güneştir. Güneş ışığı için günün ideal saatleri sayılan 11.00-15.00 arasında 20-30 dakikalık güneşlenme, yeterli D vitaminini sağlar. Güneşlenirken yüz, kol ve bacakların açık olması verimi arttıracaktır. Besinler yoluyla D vitamini ihtiyacının ancak %20’si karşılanabilir. Bu bakımdan güneşe çok az maruz kalan kişiler D vitamini eksikliğinin doğuracağı hastalıkların riski altındadır. Güneşe maruz kalamayan kişilerin D vitamini takviyesi için bilinçsiz kullanım yerine doktoruna danışması tavsiye edilir.
D VİTAMİNİ HANGİ BESİNLERDE BULUNUR?
D vitamininin asıl kaynağının güneş olduğu yukarıda belirtildi. Besinler D vitamini bakımından görece çok az D vitamini içeriği barındırır. Peki bu besinler hangileridir?
- Yağlı balıklar (Ringa balığı, ton balığı, uskumru, tütsülenmiş balık, alabalık, sardalye, somon).
- Kırmızı et, sakatat, karaciğer, yumurta, süt ve UV ışınları altında yetişmiş yabani mantarlar da D2 vitamini bakımından zengindir.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NASIL ANLAŞILIR?
Yukarıda maddesel halde sunulan D vitamini eksikliği belirtileri bölümünde olan semptomların görülmesi durumunda hızlı bir şekilde doktora danışılmalıdır. Ayrıca net tanı ise kan testiyle kolayca öğrenilebilir.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ KAÇ GÜNDE DÜZELİR?
D vitamini eksikliği durumunda doktor kontrolünde yönlendirilen takviye vitamin ile yöntemlerin uygulanması neticesinde herhangi bir sağlık sorunu olmaması halinde ortalama 4-6 haftada iyileşme görülür.
D VİTAMİNİ FAZLALIĞI DURUMUNDA NE OLUR?
Her vitamin, beslenme ve yöntemin fazlalığı da insan için sağlık sorunlarını beraberinde getirebilir. Bu bakımdan D vitamini tüketimi de doktor kontrolünde yapılmalıdır. İdrar ile atılamayan ve yağda depolanan fazla D vitamini, yumuşak dokularda kalsiyum biriktirip yüksek kan seviyelerini beraberinde getirebilir. Ayrıca yüksek orandaki D vitamini zehirlenmeye yol açabilir, bu bakımdan kontrolsüz takviyelerden kaçınılmalıdır. Yüksek orandaki D vitamini tüketimi neticesinde oluşabilecek sağlık sorunları aşağıda sıralanmıştır:
- Erken toksisite
- Hipertansiyon
- Kanda kalsiyum yüksekliği
- Böbrek taşı oluşumu ve böbrek hasarı
- Eklem ve dokularda kireçlenme
- Kalp yetmezliği
- Cinsel isteksizlik
- Mide Ağrısı
- Psikiyatrik sorunlar
- İdrar bulanıklığı
- Kemik ağrısı
- Işığa hassasiyet
- Kusma
