Ahmet Müfit yazdı…
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan açıklamaya göre, 2021 yılı Mayıs ayında ihracat, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 65,7 artarak 16 milyar 498 milyon dolar, ithalat ise yüzde 54,0 artarak 20 milyar 627 milyon dolar olarak gerçekleşmiş durumda.
Ticaret Bakanı Mehmet Muş, mayıs ayı ihracatının geçen yılın aynı ayına göre yüzde 65,7 artışla 16,5 milyar dolara yükseldiğini belirterek, “Bu değerle tüm yılların en yüksek ikinci mayıs ayı ihracat değerine ulaşmış bulunuyoruz” diyerek, bu “müstesna” başarıyı bizlerle paylaştı.
“Türkiye’nin piyasa kanalında”, ihracat rakamları ile ilgili olarak sektör temsilcileriyle konuşan sunucunun tanımlamasıyla ihracatımızda tam anlamıyla bir patlama yaşanıyor. “Fedakar” iş adamlarımız ve “cevval” ihracatçılarımız sayesinde ihracatta rekor üstüne rekor kırıyoruz. İhracat artışı büyüme rakamlarına yansıyor. Her şey yoluna giriyor.
Yılın 2. Çeyreği yani Nisan-Haziran dönemi için, baz etkisinin yani geçen sene kırılan eksi rekorun da etkisiyle yüzde 20’ler seviyesinde beklenen büyüme rakamlarına bakılırsa, tam bir “başarı hikayesi” söz konusu. 2008’de olduğu gibi, bu kez de “teğet geçti” dememek için kendimi zor tutuyorum desem yeridir!
Anlatılanlar böyle olunca, bize düşen de, bu mucizenin içeriğine, nasıl gerçekleştiğine bakmak ve hikayenin ardındaki gerçekleri sizlerle paylaşmak oluyor doğal olarak.
Bunun için bakacağımız ilk yer, yine TÜİK tarafından yayınlanan ve ihracat ya da ithalatın birim değer ve miktarlarında yaşanan değişimi net olarak görmemizi sağlayan Mayıs 2021 dönemine ilişkin Dış Ticaret Endeksleri.
Söz konusu endeks verilerinin, Haziran 2021 itibarıyla 59,77 olan yani tarihi dibini gördüğümüz, Reel Efektif Döviz Kurundaki(*) değişimle yani TL’nin değerinin, ABD Doları karşısında yaşadığı erozyonla birlikte sunulduğu aşağıda sizlerle paylaştığım tablonun bize gösterdiği iki önemli sonuç söz konusu.
| Mayıs 2017 | Mayıs 2018 | Mayıs 2019 | Mayıs 2020 | Mayıs 2021 |
İhracat Birim Değer | 95,4 | 100,5 | 95,4 | 90,5 | 102,4 |
İthalat Birim Değer | 97,0 | 105,4 | 101,3 | 86,5 | 111,8 |
İhracat Miktar | 118,4 | 119,9 | 140,4 | 87,3 | 128,0 |
İthalat Miktar | 123,6 | 123,5 | 102,8 | 86,9 | 103,7 |
TÜFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru | 92,88 | 79,28 | 69,81 | 68,70 | 60,44 |
Tablo, TÜİK, T.C. Merkez Bankası verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.
Birinci sonuç, ithalat ve ihracat endeksleri arasında, gerek birim değer gerekse miktar açısından ihracat aleyhine var olan ilişkinin daha da bozulmuş olması. Bunun anlamı, geçmiş yıllarla kıyaslandığında, bugün “aynı” malı dışarıya satıp daha az döviz kazanıyor, “aynı” malı dışarıdan alırken eskisine göre daha çok Türk Lirası ödüyor, üretmek ve tüketmek için dışa bağımlı bir ülke olarak daha pahalı üretiyor daha pahalı tüketiyor olduğumuz.
İkinci ve esas enteresan olan sonuç ya da gerçek mucize, gerek TL’nin değer kaybı, dolar ve avro gibi dış ticarette kullanılan paraların, ilgili merkez bankalarınca ortaya saçılan trilyonların sonucu olarak, biz ve bizim gibi yabancının parasına bağımlı ülkeler istisna, genel olarak değer kaybettiği, buna bağlı olarak küresel ölçekte hammadde ve aramalı fiyatlarının arttığı -enerji dahil- bir ortamda, önceki yıllara kıyasla daha pahalıya üretiyor olmamız gereken ihracat ürünlerini, daha ucuza ya da neredeyse geçmiş yıllardaki fiyatlarla satmayı başarıyor olmamız.
Bu mucizeyi anlamak için bakılması gereken iki farklı yer söz konusu.
İlk bakılması gereken yer, sanayici ve esas olarak ihracatçıya verilen ve pandemi gerekçesiyle ölçüsüz bir şekilde artırılan kamusal yani vatandaşın vergisiyle oluşan devlet bütçesi kaynaklı desteklerdeki artış. Vatandaşın vergisiyle şirketlerin finanse edildiği bir büyük “başarı öyküsü”.
İkinci olarak bakılması gereken yer, söz konusu dönemde çalışanların reel ücretlerinde yaşanan değişimi görebilmemizi sağlayan, zaman serileri uymadığı için yukarıda sizlerle paylaştığım tablo içerisinde veremediğim, yukarıdaki tablodaki veriler gibi ABD Doları bazlı olarak hesaplanmış olan Reel Birim Ücret Endeksi.(**)
| 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
Reel Birim Ücret Endeksi (ABD Doları Cinsi) | 104,2 | 89,0 | 80,6 | 80,9 | 71,7 |
Tablo, T.C. Cumhurbaşkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.
Tablonun ortaya koyduğu gerçek, çalışanların gerçek ücretlerinin 2016 yılından 2020 yılına kadar gerçek anlamda yüzde 32 oranında düşmüş olduğu ve 2021 yılında daha da düşük olmasının beklendiği.
Sonuç olarak, yukarıda sizlerle paylaştığım iki tablo, söz konusu ihracat ve ihracata dayalı olarak sağlanan büyüme “mucizesinin”, iş adamları ve ihracatçımızın üstün başarılarından değil, TL’nin değer kaybı ve reel ücretlerdeki düşüş kaynaklı olarak krizin yükü üzerine bindirilen çalışanların yoksullaşması ile kamu kaynaklarının yani vatandaşın vergisinin şirketlere tahsisi kaynaklı olarak sağlanmış olduğunu -geçen yıl yaşanan ihracat ve büyümedeki rekor düşüşler nedeniyle oluşan baz etkisi dışında-, son derece net olarak ortaya koyuyor. Daha da vahim olan, ücretlerdeki onca düşüşe, onca teşvik ve desteğe, TL’nin rekor değer kaybına karşılık olarak gelinen noktada, 3-5 yıl öncesi değerlerin dahi yakalanamamış olması.
Vatandaşın vergisi, düşük ücretler ve hayat pahalılığı ile finanse edilen, bir ihracat ve büyüme mucizesi ya da baz etkisi kaynaklı bir ihracat ve büyüme yanılsaması demek de mümkün.
(*) Reel Efektif Döviz Kuru: Nominal efektif döviz kuru, Türkiye’nin dış ticaretinde önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepete göre, Türk lirasının ağırlıklı ortalama değeridir. Ağırlıklar ikili ticaret akımları kullanılarak belirlenmektedir. Reel efektif döviz kuru ise nominal efektif döviz kurundaki nispi fiyat etkileri arındırılarak elde edilmektedir.
(**) Reel Birim Ücret Endeksi: Reel birim ücret endeksi nominal birim ücret endeksinin TÜFE endeksine bölünmesiyle elde edilmektedir. Nominal birim ücret endeksi ise saatlik işgücü maliyetinin saatlik işgücü verimine bölünmesi ile hesaplanmaktadır.
Kaynaklar:
https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Mayis-2021-37417
https://www.cnnturk.com/ekonomi/mayis-ayi-ihracat-rakamlari-aciklandi
https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Endeksleri-Mayis-2021-37398, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/40835617-4cdc-4d21-95ab-4e082d2dc356/TUFE.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-40835617-4cdc-4d21-95ab-4e082d2dc356-nFXBghq
https://www.sbb.gov.tr/temel-ekonomik-gostergeler/#1594716589132-d3a64e97-2238
