Propolis arıların bitkilerden topladıkları reçinemsi bir doğal maddedir.
Arılar bu maddeyi kendi salgılarıyla harmanlayarak kullanırlar.
Arılar propolisi ne için kullanırlar?
Arılar propolisi öncelikle kovanları ve petekleri dezenfekte etmek için kullanırlar.
Kovan giriş deliğini, kovan yüzeylerini propolisle kaplayarak zararlı bakteri ve mikropların üremesini engellerler.
Ayrıca kovan içine bir şekilde girip ölmüş dışarı atılamayan canlıların etrafını propolisle kaplarlar.
Bu sayede etrafa zararlı virüs, mikrop ve bakteri yayılmasını önlerler.
Arılar propolisi kovan onarımında da kullanırlar. Yapışkan bir madde olması nedeniyle kovandaki çatlakları propolisle kapatırlar.
Arılar kış mevsimine girerken kovan giriş deliğini propolisle daraltırlar.
Propolis olmasaydı arıların 100 milyon yıldır hastalıklarla mücadele etmeleri ve hayatta kalmaları çok zor olurdu.
İnsan sağlığı için propolis
Propolis tarih boyunca insanlar tarafından da ilaç olarak kullanılmıştır. Günümüzde de önemli bir takviye olarak kullanılmaktadır. Propolisin insan sağlığı açısından kanıtlanmış birçok faydası vardır.
İçerik bakımından çok zengin olan propolis özellikle bağışıklık sisteminin güçlendirilmesinde çok etkilidir.
Propolis antiviral, antibakteriyel, antifungal, antienflamatuar, antioksidan, antitümoral özellikler gibi birçok biyolojik özelliği bünyesinde barındıran bir maddedir.
Propolisin toplandığı bitkiye göre bu özellikler değişmektedir.
Bu özellikler propolisi insanlar için özel kılmaktadır.
Propolisin içeriğinde ne var?
Ham propolisin 300’den fazla bileşen barındırdığı tespit edilmiştir. Propolisi oluşturan bileşikler büyük oranda polifenollerdir.(1)
Propolis yapısındaki polifenol nedir?
Polifenol bitkilerde bulunan bir bileşendir ve hücrelerin aşınmasını ve yok olmasını önlemektedir.
Propolis içeriğindeki başlıca polifenoller, fenolik asit ve esterleri, fenolik aldehidler, ketonlar ile birlikte flavonoidlerdir.
Propolis doğru şekilde nasıl kullanılır?
İnsan bünyesi propolisi ham halde tüketemez. Yapılan çalışmalar propolisin en iyi etanol ekstraktı içinde çözündüğünü ortaya çıkarmıştır. Dünya’da kabul görmüş en etkili kullanımı etanol ekstraktı şeklinde kullanılmasıdır. Tavsiye edilen kullanımı sabah ve akşam vücut ağırlığı/10 damla olacak şekildedir. Tabi sıvı propolis kullanmadan önce arı ürünlerine alerjiniz olmadığından emin olmalısınız. Ayrıca devam eden bir tedaviniz veya rahatsızlığınız varsa doktorunuza danışmanızda fayda vardır.
Propolisi su, meyve suyu, süt gibi içeceklere damlatarak kullanabilirsiniz. Bardağa önce propolisi damlatırsanız daha iyi karışacaktır.
Su bazlı propolis olur mu?
Ham propolis suda çok az çözünür.(2) Fakat bazı insanlar etil bazlı etanol ekstraktını kullanmak istememektedirler. Bu da bazı üreticilerin ‘su bazlı’ iddiasıyla satış yapmalarını beraberinde getirmektedir.
Propolis alırken nelere dikkat edilmeli
Propolis alırken iki faktör ön plana çıkar: doğallık ve çözünme şekli.
Doğal bal konusunu önceki yazıda yazmıştım. Doğal propolis için de hemen hemen aynı faktörler geçerlidir.
Doğal bir propolis için arıcılık bölgesi çok önemlidir. Tamamen doğal bir bölge olmalı. Arıların ve arı ürünlerinin etkileneceği kimyasal ilaçlama yapılan tarım alanları, fabrikalar, kanalizasyon atıkları, atık tesisleri vb çevresel etkenlere uzak bir bölge olmalı. Ayrıca arıcının doğal ve biyolojik yöntemlerle üretim yapması gerekir. Aksi takdirde propolis içinde kimyasal kalıntılar olabilir ve fayda yerine zarar verebilir.
Çözünme şekli de şunun için önemlidir. Propolis her maddede çözünmez. Yapılan çalışmalarda propolisin en iyi etil alkolde çözündüğü kanıtlanmıştır.(3)
Dünya’da kabul gören en etkili kullanımı etanol ekstraktı şeklinde olan sıvı propolislerdir.
Su bazlı olarak satılan propolislerin bir kısmı gerçekten su bazlıdır. Ham propolis suyun içine konulur ve bir süre bekletilerek suya rengini vermesi sağlanır. Suyun rengi değişse de propolis içindeki bileşenlerin yalnızca %5 kadarı çözünür.
Bazı üreticiler de propolise alkol bazlı dememek için propilen glikol adlı bir maddeyle propolisi çözündürmek yoluna giderler. Propilen glikol alkol türevi bir maddedir. Bu yüzden bu şekilde çözünmüş bir propolis su bazlı değildir. Propilen glikolle çözünmüş propolisler de ‘alkol içermez’ veya ‘su bazlı’ denilerek satılabilmektedir.
Propolis takviye edici gıdalar sınıfına girer. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın “Takviye Edici Gıdaların Onay İşlemleri Uygulama Talimatı”nda propolisin önce etil alkolde ekstrakte edilip son çözücü olarak su kullanıldığı durumda “su bazlı” olarak satılabileceği belirtilmiştir. Fakat öncesinde etil alkolde ekstrakte edildiğinin etikette yazması şart koşulmuştur.(4)
Alacağınız propolisin gıda onay numarası olmasına ayrıca dikkat etmenizde fayda vardır.
Kimler propolis kullanamaz
Propolis ne kadar faydalı bir doğal ürün olsa da bazı durumlarda kullanılması önerilmez.
Hamile ve emziren kadınların propolis kullanması önerilmez.
Astım hastalarının doktorlarına danışarak kullanmaları önerilir.
Ameliyatlardan önce kullanılmaması önerilir.
Arı ürünlerine alerjisi olanların propolis kullanmamaları önerilir.
3 yaş ve altındaki çocuklarda propolis önerilmez.
Propolis nasıl elde edilir?
Propolis, ‘propolis tuzağı’ denilen özel aparatlarla elde edilir. Bu aparatlar kovan içine konulur. Arılar bu aparatların boşluklarını propolisle kapatırlar. Aparatın boşlukları dolunca kovandan alınır.
Ayrıca kovan yüzeylerinden ve çıtaların üzerinden de propolis kazıyan arıcılar vardır. Bu şekilde bir propolis tuzaktan toplanan propolis kadar kaliteli olmaz. Çünkü kazıma sırasında propolisle birlikte kovan ve çıta yüzeyinden parçalar da kazınabilir.
Selçuk Akkaya
İkipınar Arıcılık
Kaynaklar
1) Gıda Katkı Maddesi Olarak Propolis:
https://arastirma.tarimorman.gov.tr/aricilik/Belgeler/makale/Serdar17.pdf
2)T.C. Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü – Propolis:
https://samsun.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Yayinlar/Kitaplarimiz/propolis.pdf
3) Farklı Çözücülerle Propolis Ekstraksiyonunun Toplam Fenolik İçeriği, Antioksidan Kapasite Ve Antimikrobiyal Aktivite Üzerine Etkileri:
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/908566
4) Takviye Edici Gıdaların Onay İşlemleri Uygulama Talimatı 8/8/2019:
https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Goster/154255
