Vatanın büyük evlâdı, inkılâbın büyük teşkilatçısı: Talât Paşa

Vusal Hasanzadeh yazdı…

Bugün Türk tarihinin en önemli isimlerinden biri, İttihat ve Terakki Partisi’nin siyasi kolunun fiili lideri, bir dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Dahiliye Nazırı ve Sadrazam olan, Mustafa Kemal Atatürk’ün deyimi ile “Vatanın Büyük Evlâdı, İnkılâbın Büyük Teşkilatçısı” Mehmed Talât Paşa’nın Ermeni terörist Sogomon Teyleryan tarafından Berlin’de şehit edilişinin üzerinden 101 yıl geçti. Talât Paşa Türk tarihinin gördüğü en zeki, vatansever ve teşkilatçı isimlerinden biri olmasına rağmen Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemine, yani çöküş dönemine denk gelmesi tarihin en büyük şansızlıklarından biridir. Prof. Dr. Zafer Tunaya’nın deyimi ile İttihatçılar “Türk Jakobenleri” idiler.  İttihat ve Terakki Cemiyeti Türk Devrimi’ni gerçekleştirmek için tarihin en zor sınavının karşısına çıksa da, kader onların tarafında değildi. Yazımı belki biraz uzun olabilir fakat bir Talât Paşa biyografisi şeklinde akademik çalışma gibi değil, genelde Talât Paşa, İttihat ve Terakki ve Türk devrimine atılan iftiraların bir kısmına karşı cevap vereceğim ve konularda detaya girmemek için sıklıkla kitap önerisi ile geçmek durumunda kalacağım.[1]

TALÂT PAŞA’NIN İTTİHAT VE TERAKKİ İÇİN ÖNEMİ

İttihat ve Terakki cemiyeti tüzüğünde lideri olmayan ve herkesin eşit olduğu belirtilen bir yapıya sahipti. Ancak İttihat ve Terakki’nin özellikle siyasi kolunun fiili lideri Talât Paşa’ydı. İttihat ve Terakki’nin kuruluşunda, hareketlenmesinde, var olmasında, uygulamalarında her zaman Talât Paşa öne çıkmaktaydı. Siyasi zekası ve teşkilatçılığı her zaman takdir edilen Talât Paşa hakkında İTC’nin önemli isimlerinden olan Tanin gazetesinin kurucularından Hüseyin Cahit Yalçın bunları ifade etmektedir: “Eğer Talât olmasaydı İttihat ve Terakki olmazdı. Meşrutiyet’ten sonraki devre hakkında benim kat’î kanaatım budur. Talât, İttihat ve Terakki’nin kubbe taşı, çimentosu ve temeliydi. ”[2] Türkçülük ve Turancılık akımının fikir babalarından biri olan Ziya Gökalp Talat Paşa ile ilgili yazdığı şiirinde ona böyle hitap etmektedir:

“Sen candan birleştiren bir ruhsun,

Vicdanını sende görür cemiyet:

Necat teknesidir. Sen Nuhsun,

Sen olmasan öksüz kalır bu millet”[3]

Usta teşkilatçılığı, liderliği, milletine bağlığı ile her zaman öne çıkan Talât Paşa yabancıların gözünden de öne çıkmaktaydı. Alman Misyoneri Johannes Lepsius onun “İttihat Terakki’nin Ruhu” olduğunu belirtmiştir.[4]

TALÂT PAŞA’YA VE İTTİHAT VE TERAKKİ’YE ATILAN İFTİRALAR

Günümüzde Talât Paşa toplumun bir kısmında ideolojik sebepler yüzünden objektif şekilde ele alınamamıştır. Bir kısım ona “Siyonist işbirlikçisi”, bir kısım ise “soykırımcı” ifadeleri ile iftira atarak saldırmaktadır. Tarihsel açıdan hiçbir şekilde doğru olmayan bu ifadeleri bir kısım insanlar doğruları bildikleri halde kullanmaktadırlar. Talât Paşa’yı hedef alarak yalnızca onun şahsını değil, Türk devriminin mihenk taşı sayılacak İttihat ve Terakki’yi, aynı zamanda Anadolu coğrafyasındaki Türk milletini ayakta tutan Gazi Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) önderliğindeki İstiklal Harbimizi ve Türkiye Cumhuriyeti’ni hedef almak gayesini gütmektedirler. İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne yöneltilen “Siyonist işbirlikçileri, Yahudi Ajanları, %90’nı Masondu” gibi ifadeler tarihsel açıdan doğruluk taşımamaktadır. Prof. Dr Şükrü Hanioğlu İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1909 yılında 850.000 üyeye sahip olduğunu belirtmektedir.[5] İttihatçılar ve Masonluk ilişkisi alanında en önemli eserlerden birine imza atan Dr. Orhan Koloğlu 1918 yılında Osmanlı genelinde 2.000 mason olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca Orhan Koloğlu İttihatçıların mason localarını Sultan II. Abdülhamid’in baskıcı hafiye rejiminden korunmaları için kullandıklarını belirtmiştir. “İttihatçıların Masonlara hizmet ettiği” propagandası ise II. Meşrutiyet sonrası İngiliz sömürgelerinde olası uyanışın önlemek için İngilizler tarafından yaptırılmıştır.[6] Ayrıca İttihat ve Terakki konusunda önemli araştırmacılardan biri olan gazeteci Murat Bardakçı Mason localarının ilk olarak İttihat ve Terakki tarafından Birinci Dünya Savaşı yıllarında kapatıldığını belirtmiştir. Ek olarak, Filistin topraklarında Yahudi devletinin kurulmaması için Talât Paşa büyük mücadeleler vermiştir.[7]

Türk devletine ve Türk milletine atılan iftiraların başında gelen sözde “Ermeni Soykırımı” iddialarını öne süren isimler de ilk olarak Talât Paşa’yı hedef almaktadırlar. Bu konuda birçok yerli ve yabancı kaynaklar sözde “Ermeni Soykırımı” iddialarının yalan olduğunu defalarca belirtmişlerdir. Ermeni diasporanın yıllardır sakladığı bir dönem Ermenistan Başbakanı ve Taşnaksutyun liderlerinden biri olan Ovannes Kaçaznuni’nin Taşnak Partisi’nin 1923 yılında Bükreş’de gerçekleştirdiği konferansına sunduğu rapordaki pişmanlığı bu konuda çok önemlidir.[8] 19 Mayıs 1985 tarihinde Türkiye’nin Washington Büyükelçisi Şükrü Elekdağ öncülüğünde içlerinde sadece bir Türk olan (Prof. Dr. Halil İnalcık) 69 bilim adamı ABD Kongresi’ne açık mektup yazarak, soykırım iddialarının yalan olduğunu belirtmiştirler.[9] Zaten daha 1921 yılında İngiliz Kraliyet Savcılığı’nın yürüttüğü Malta tutukluları ile ilgili mahkemede sözde “Ermeni kırımı” ile ilgili belgelerin aranılması çalışmaları doğrultusunda İngiltere Dışişleri Bakanlığı tarafından ABD’den kaynak istense de 13 Temmuz 1921 tarihli İngiltere’nin Washington Büyükelçiliğinden gelen bir yanıtta, Amerika Dışişlerinde “Ermeni kırımı” hakkında belge bulunamadığı vurgulanmaktaydı.[10] Görüldüğü gibi Talât Paşa ve Türk Devrimi’ne yöneltilen suçlamalar tarihsel gerçeklikten kopuk ve aynı zamanda kin ve nefret taşıyan iftiralar niteliğindedir.

TÜRK DEVRİMİ, CİHAN HARBİ, İSTİKLAL HARBİ’NDE TALÂT PAŞA

Talât Paşa ister 1908 Meşrutiyet öncesi ve sonrası, isterse de sonraki dönemler İttihat ve Terakki cemiyetinin her zaman en önde gelen aynı zamanda saygı duyulan, İttihat ve Terakki’nin siyasi kolunnun fiili lideri olan Talât Paşa cemiyetin zor dönemlerinde hep ayakta durmuştur. Türk tarihi karşısında en zor sınavını da Birinci Dünya Savaşı’nda vermiştir. Özellikle, Cihan Harbi sırasında Osmanlı’ya isyan eden ve düşmanla işbirliği yapan milletlere karşı (başta Ermeniler, Rumlar) olmakla tehcir politikaları uygulayarak Anadolu’nun geleceğini kurtarmıştır. Talât Paşa ve İttihat ve Terakki hükumetinin haklı tehcir politikaları Anadolu coğrafyasında Türklüğün imha olmasını önlemiştir. Özellikle, İstiklal Harbi’nde bu politikaların faydası iyice anlaşılmıştır. Günümüzde İttihat ve Terakki’ye yapılan haksız “Alman Hayranlığı yüzünden Cihan Harbi’ne girdiler” tezi ise hiçbir bilimsel kanıt taşımamaktadır. Osmanlı İmparatorluğu er yada geç bu savaşa girecekti. Çünkü bu savaş öncesinde Çarlık Rusya, Büyük Britanya Osmanlı’nın paylaşılmasını hedeflemekteydiler.[11]

Osmanlı’nın Birinci Dünya Savaşı sonrası yenilgisi ile İttihatçı liderlerin ülke dışına çıkması bir zorunluluktu. Çünkü İtilaf Devletleri hem yenilen Osmanlı’nın liderlerini savaş suçlusu olarak görmekte, hem de Ermeni tehciri sebebiyle yargılamayı hedeflemekteydiler. Almanya’da olduğu zamanlarda da Talât Paşa İstiklal Harbi’ne yardım etmek için Mustafa Kemal Paşa ile irtibatta kalmışlardır. Aynı zamanda Talât Paşa Anadolu’da mevcut olan İttihatçıların Kemal Paşa’nın emrine girmelerini bildirmiştir. Mustafa Kemal Paşa da Talât Paşa’ya 25 Ekim 1920 tarihinde yazdığı mektupta onun ve arkadaşlarının memleket için çabalarını takdir etmiştir.[12]

TALÂT PAŞA’NIN ŞEHİT EDİLMESİ

Talât Paşa’nın Mustafa Kemal Paşa ile yakınlığı Anadolu’da işgal politikasında aktif rol üstlenen Büyük Britanya’yı rahatsız etmekteydi. 6 Mart 1915 tarihinde İngiliz gazeteci (gerçekte casus) Aubrey Nigel Henry Molyneux Herbert Talât Paşa ile röportaj yapmak için onunla buluştu. Talât Paşa’nın İngiliz sömürgeleri için pantürkist bir tehdit olduğunu bu röportaj sırasında Herbert anladı. Bu dönem Rus istihbaratı da onun yaşadığı adresi tespit etmişti.[13] Britanya Hükumeti Talât Paşa’nın tehdit olduğunu anlayınca Ermeni teröristlerin Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nden bazı isimleri ve İTC’nin önderlerini hedef aldığı “Nemesis” operasyonunu kullanarak onu ortadan kaldırmayı hedefledi. Tehcirin baş mimarı olan Talât Paşa, 15 Mart 1921 tarihinde Ermeni terörist Sogomon Teyleryan tarafından arkadan vurularak şehit edildi.[14] Alman yargısı bu cinayeti görmezden gelerek Teyleryan’ı serbest bırakmıştır. Hadise sonrası Ankara’da “Hakimiyet-i Milliye” gazetesi bu haberi 20 Mart 1921 tarihinde yayınlamıştır. TBMM Hükümetinin Resmi Yayın Organı olan bu gazete, Talât Paşa cinayetinde İngiliz parmağı olduğunu şöyle ifade etmiştir: “… Bu cinayetin sebebini her şeyden evvel, İngiliz suikastlarında aramak zaruridir. İngilizlerin, askerle ve politikayla başa çıkamadıkları Türkiye’ye bugün mikyası geniş bir suikast tertibatı ihzar ettikleri anlaşılıyor. Üç gündür neşrettiğimiz, Yıldız’da Bahçıvan Köşkü Cemiyeti Hafiyesi’nin tertip ettiği mühim suikastın da en çok İngiliz münasebatından geldiği muhakkak gibidir. Bu menfur cinayet İngiliz hıyanetinin beşeriyetin yüzünü kızartacak ne çirkin bir raddeye ilerlediğini bir kere daha gösterir. İngilizler menfur politikalarıyla, gasp-ı harplerine şimdi bir de Türk ricalini saklıca arkadan vurmak şenaatını ilave ettiler…”[15] Talat Paşa sonrasında İTC’nin önemli isimlerinden olan Cemal Paşa, Bahaettin Şakir, Cemal Azmi, Said Halim Paşa gibi isimler de Ermeni terörünün kurbanı olmuşlardır. Mustafa Kemal Paşa önderliğinde TBMM, İttihat ve Terakki üyelerinin Ermeni meselesindeki hizmetlerine her zaman sahip çıkmıştır. Cumhuriyet kurulduktan sonra da Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde şehit edilen İttihatçı liderlerin ailelerine sahip çıkılmış ve maaşlar bağlanmıştır.[16]

TALÂT PAŞA’NIN GÜNÜMÜZDE ÖNEMİ

Türk Devrimi’nin önemli isimlerinin başında gelen Talât Paşa’nın ismini yaşatmak her Türk milliyetçisinin, yurtseverin, mutlak vazifelerinden biridir. Bugün Talât Paşa’yı hedef alanlar gerçekte İttihat ve Terakki’yi, Türk Devrimi’ni, Türk milletini, Türkiye Cumhuriyeti’ni hedef almaktadırlar. Türk Devrimi’nin mihenk taşı olan İttihat ve Terakki aynı zamanda Prof. Dr. Sina Akşin’in deyimi ile Atatürk devrimlerinin altyapısını hazırlamıştır. Her ne kadar İTC içerisinde farklı görüş ayrılıkları olsa da, Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) da İTC’nin resmen üyesi olmuştur. Toplumun bir kısmında devam eden karşıtlığa aynı zamanda Türkiye dışında da görmekteyiz. Günümüzde Ermenistan’da Talât Paşa’ya karşı hakaret içeren heykel aslında Türk milletine karşı yapılmıştır. Ayrıca Talât Paşa ve Türk milletine karşı hakaret içeren ırkçı “Gini Lic/Gini Lits” isimli şarkıları hala Ermenistan’da yaygın kullanılmaktadır. Günümüzde Ermenistan ile dış politikada normalleşmenin konuşulduğu bugünlerde meseleyi sadece toprak bütünlüğü açısından değil, Ermenilerin toplumsal rehabilitasyonun ne kadar mümkün olacağı açısından ve diğer faktörler bakımından irdelemek önemlidir (Konu hakkında Cumhuriyet gazetesinde yazım: https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/olaylar-ve-gorusler/turkiye-ve-ermenistan-normallesirken-azerbaycanin-onemi-vusal-hasanzadeh-1893613). Türk milletinin yapması gereken ise Türk Devrimi’nin, İttihat ve Terakki’nin, Talât Paşa’nın ve Mustafa Kemal Atatürk’ün manevi hatırasına daima sahip çıkmak ve Türkiye Cumhuriyeti’ni sonsuza kadar korumaktır.

[1] Talat Paşa hakkında geniş bilgi için bkz: Prof. Dr. Hasan Babacan, Mehmed Talat Paşa 1874-1921, 3.Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları, 2020; Prof. Dr. Mustafa Çolak, Komitenin Ruhu Talat Paşa, 1. Baskı, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018; Talat Paşa’nın Anıları. haz. Alpay Kabacalı, 12. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası ve Kültür Yayınları, 2019; Hüseyin Cahit Yalçın, Talat Paşa. Haz. Göktürk Ömer Çakır, 3. Basım, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018;  Mehmet Kürşad Yavan, “Devlet Adamı Talat Paşa ve Ermeni Tehciri”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Cilt: 65, Sayı: 387, 38-43.

[2] Hüseyin Cahit Yalçın, Talat Paşa. Haz. Göktürk Ömer Çakır, 3. Basım, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018, s.77.

[3] Prof. Dr. Mustafa Çolak, Komitenin Ruhu Talat Paşa, 1. Baskı, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018: s.19.

[4] Prof. Dr. Mustafa Çolak, Komitenin Ruhu Talat Paşa, 1. Baskı, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018: s.19.

[5] Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu, “İttihat ve Terakkî Cemiyeti”, https://islamansiklopedisi.org.tr/ittihat-ve-terakki-cemiyeti, erişim tarihi: 14.03.2022

[6] Konu hakkında detaylı bilgi için bkz: Dr. Orhan Koloğlu, İttihatçılar ve Masonlar, İstanbul: Pozitif Yayınları; İttihatçılar ve Masonlar hakkında bkz: Paul Dumont, Osmanlıcılık, Ulusçu Akımlar ve Masonluk. Çev. Ali Berktay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları; Haluk Hepkon. Jön Türkler ve Komplo Teorileri. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.

[7] Konu hakkında detaylı bilgi için bkz: Prof. Dr. Mustafa Çolak, Komitenin Ruhu Talat Paşa, 1. Baskı, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018, s.195-230.

[8] Ovanes Kaçaznuni, Taşnak Partisinin Yapacağı Bir Şey Yok 1923 Parti Konferansı’na Rapor, çev. Arif Acaloğlu, 31. Basım, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2020.

[9] Ümit Özdağ, Algı Yönetimi, 7. Baskı, Ankara: Kripto Yayınları 2017, s.153

[10] Uluç Gürkan,  Ermeni Katliamı Suçlaması Yargılama ve Karar, 2. Basım, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2015, s. 98-99. Belgenin tam metni için bkz: Uluç Gürkan, Ermeni Katliamı Suçlaması Yargılama ve Karar, 233-237.

[11] Osmanlı’nın Birinci Cihan Harbi’ne Girişini ele alan eserler için bkz: Altay Cengizer, Adil Hafızanın Işığında Osmanlı’nın Son Savaşı. İstanbul: Ötüken Neşriyat; Dr. Mustafa Aksakal, Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı

Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi?. İstanbul: İstanbul Bilgi Yayınları; Dr. Ali Kaşıyuğun, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na Girişi. İstanbul: Yeditepe Yayınları.

[12] Konu hakkında geniş bilgi için bkz: Prof. Dr. Hasan Babacan, Mehmed Talat Paşa 1874-1921, 3.Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları, 2020: s. 230-244

[13] Mehmet Kürşad Yavan, “Devlet Adamı Talat Paşa ve Ermeni Tehciri”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Cilt: 65, Sayı: 387, 42.

[14] Talat Paşa Cinayeti Davası Tutanaklar, çeviri: Işık Soner, 1. Basım, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2008, s.52.

[15] Gazetedeki haberin tam metni için bkz: Prof. Dr. Hasan Babacan, Mehmed Talat Paşa 1874-1921, 3.Baskı, (Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları, 2020), s.250-251

[16] Konu hakkında bilgi ve belgeler için bkz: Murat Bardakçı, İttihatçı Sandığı, 2. Basım, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017), 27-56.