Çevreci Cumhuriyet

1919’dan başlayarak günümüze kadar Türkiye’de yaşanan önemli olayları zamandizinsel olarak sıralayan bir kitaba göz atıyorum.

Cumhuriyetle birlikte Mustafa Kemal Atatürk’ün yaşama geçirdiği pek çok devrimi ayrıntısıyla değilse de biliriz. En azından işitmişliğimiz ya da tanışıklığımız vardır. Şeytan ayrıntıda gizlidir sözüne uygun olarak başka pek çoğuna bu kitapta rastladım.

Örneğin otuzlu değil yirmili yıllarda tütüncülük, bağcılık ve yumurtacılık kongreleri toplanmış. On milyonu biraz geçkin ama önemli sayıda yoksul, yoksun ve daha da kötüsü sağlıksız insandan oluşan nüfusu beslemek ve gönençli kılmak öncelikli amaç olmuş.

Bu bilgilere sayısız fabrikanın kuruluş kararını eklemekte yarar var.

Turhal şeker fabrikası kurulması kararının üzerinden 1 yıl 13 gün geçtikten sonra baca tüttürmeye başlamış. Ceklerle, caklarla zaman geçirmemiş cumhuriyeti kuranlar.

Bir başka yasal düzenlemeye daha rastladım ki paylaşılasıydı.

Yıl 1924!

TBMM “izinsiz ağaç kesmeyi yaptırıma uğratan” bir yasa çıkartmış.[1]

Cumhuriyeti ve onu kuranları pek çok şeyle özdeşleştirmişizdir.

Çağdaşlaşma, ilerlemiş toplumları yakalama, endüstrileşme, kendi kendine yeten bir ülke olma, kadın ve çocuk devrimi… Liste uzatılabilir. Bu uzun listeye çevrecilik eklenmezse eksik kalır.

Ağacı ve dolayısı ile doğayı koruma güdüsü bir kaçınılmaz göreve dönüşmüştür cumhuriyetçiler için.

İlk bakışta şaşırtıcı gibi görünen bu yasal düzenlemeye belleğimi yokladıktan sonra şaşırmadım.

Atatürk’ün bir ağaç için Yalova’daki köşkü raylar üzerinde yürüttüğünü ya da Çankaya köşkünün bahçesinde geçişe engel olan ağaçları kesmek yerine yolun düzeyini düşürttüğünü anımsadığımızda ağacı korumak için yasa çıkartılmış olmasına şaşırmak gereksizleşir.

Unutmadan eklemek gerek.

Ankaralılara ya da Ankara’yı bilenlere yabancı gelmeyecektir. Söğütözü’nde çepeçevre gökdelenlerle sarılmış olsa da Atatürk’ün yaptırdığı bir koliba vardır. Atatürk’ten kalan her şey gibi o da yıkılmaya bırakılmış olsa da direnmeyi sürdürmektedir. İşte o kolibanın yapıldığı yerde bulunan ağaçlar bile başka bir yere taşınıp yaşamlarını sürdürmeleri sağlanmıştır.

Gökdelen vahşetine kurban giden koliba bile başlı başına bir çevrecilik dersidir.

Elbette almasını bilene!

Atatürk’ün hemen her gün geçtiği yolda bir iğde ağacı eksilmiştir. Hemen ne olduğunu sorar ağaca. Yol genişletmeye kurban edildiğini öğrenince gözyaşı döktüğünün tanığı vardır.

Günümüzde öne çıkartılan ve işi türcülüğe vardıran “insancılık” anlayışının tersine Atatürk’te canlılığa saygı ve sevginin derin izlerine rastlanır. Bir hayvan, bir ağaç ya da o ağacın dalı da insan kadar önemlidir ona göre. İnsanın doğayla uyumlu biçimde ve doğaya üstünlük taslamaksızın yaşaması gereğinin altını çizmiştir pek çok doğacı eyleminde.

Toprak-yaprak-bayrak üçlemesini rehber edinen başka bir önder gelir mi aklınıza?

Bu önemli ayrıntıları öğrenmekte ve özümsemekte sonsuz yarar var.

Dünyanın ve Türkiye’nin koşar adım ilerlediği yolun sonu felaket olduğuna göre çevre duyarlılığı ve çevrecilik her geçen gün daha fazla önem kazanmaktadır.

Uzaklardaki örneklere öykünen, onları rehber edinen çevrecilerimizin yanı sıra tüm Atatürk ve Cumhuriyet tutkunlarının, Türkiye Cumhuriyeti’ni kuranların da katıksız birer çevreci olduklarını bilmelerinde yarar olduğu kuşkusuzdur.

Günümüzde iyice kendisini gösteren bir başka gerçek Türkiye’nin mavisinin, yeşilinin, ağacının, çiçeğinin, böceğinin de başka varlıklarıyla birlikte yağmalanmakta ve yıkıma uğratılmakta olduğudur. Çevreci olmak günümüzde önemli bir vatanseverlik ölçütüne dönüşmüştür.

Bu bağlamdaki gücün köklerini de cumhuriyette bulabileceğimizi anımsatarak…

[1] Emre Kongar-Zülal Kalkandelen, Devrimin ve Karşıdevrimin Yüzyılı. Savaş, Devrim ve Tepkiler, Cilt 1, 1919-1971, Remzi Kitabevi, 2022.