Emekli Hava Pilot Tümgeneral Beyazıt Karataş ve makine mühendisi Fazıl Altay yazdı…
06 ŞUBAT 2023 TARİHİNDE TÜRKİYE KAHRAMANMARAŞ MERKEZLİ 7.7 VE 7.6 BÜYÜKLÜĞÜNDEKİ İKİ DEPREM İLE SARSILDI VE SARSILMAYA DEVAM EDİYOR. DEPREMLERDE YAŞAMINI YİTİREN YURTTAŞLARIMIZA ALLAH’TAN RAHMET, YARALILARIMIZA ACİL ŞİFALAR DİLERKEN, YAKINLARINI, SEVDİKLERİNİ, HATTA HER ŞEYLERİNİ KAYBEDENLERİN ACILARINI YÜREKTEN PAYLAŞIYORUZ. TÜRKİYE’NİN TÜRK MİLLETİNİN BAŞI SAĞ OLSUN.
TÜRK MİLLETİ olarak deprem felaketinin yaralarını sarmak önceliğimizdir. TÜRKİYE ve TÜRK MİLLETİ, çok net olarak ifade etmek isteriz ki bu felaketin de üstesinden gelecektir. TÜRKİYE olarak; Hayat tüm acımasızlığı ile devam edip üzerimize gelirken dizlerimizin üzerine çökmeden, bağımsızlığımızı ve bütünlüğümüzü kaybetmeden başı dik bir şekilde yaşamak, birlikte barış ve refah içerisinde olmaktan hoşlanmayan kuzu postuna bürünmüş pusuda yatan çakallara karşı içte ve dışta caydırıcılığımızı korumak ve artırmak, savunma sanayimizdeki olumlu gelişmelerin devamlılığını sağlamak önem taşımaktadır.
Bu nedenlerle, 27 Şubat 2023 tarihinde VeryansınTv’de[1] “Dikkat Kızılelma Çıkabilir” başlığı ile Kızılelma Muharip İnsansız Uçak Sistemi-MİUS “İnsansız Jet Savaş Uçağı” konulu teknik içerikli makalemizi yayınlamış, daha önce Milli Muharip Uçak-MMU TF-X’in[2] TÜRK KARTALI TF-23 olarak isimlendirilmesini önerdiğimizi[3], buna ilişkin ayrıntılı teknik bir makaleyi hazırladığımızı ve uygun zamanda yayımlamayı planladığımızı açıklamıştık. Milli Muharip Uçak-MMU TF-23 için hazırladığımız teknik içerikli ama özünü rahatlıkla anlayabileceğiniz yazımızda, teknik analizlere ilave olarak TF-23’ün daha önce yazılıp anlatılmayan yönlerine bakmayı ve halen olumsuz gözle bakanların bilgilendirilmesini amaçladık.
TÜRKİYE’nin ve TÜRK Savunma Sanayinin başlangıcından bugüne kadar üzerinde çalıştığı en kapsamlı proje hiç şüphesiz TUSAŞ[4] Milli Muharip Uçak-MMU TF-23 projesidir. TF-23’ün geliştirilmesinde sadece yerli yapısal parçalarının üretimi değil, ilk defa yerli turbofan motor, yerli silah sistemleri, yerli avionik ve sensörler (AESA Radarı, EOTS, IRST, RWR, MWR vb.) ile diğer bileşenlerin tek bir platform üzerinde entegrasyonunun sağlanması TÜRK MİLLETİ için başlı başına gurur kaynağı olmuş ve önümüzdeki süreçte de olmaya devam edecektir.
1)STEALTH ve VERY LOW OBSERVABLE-VLO SAVAŞ UÇAĞI[5]:
MMU TF-23, 5’nci Nesil hedeflenerek prototipi üretilmiş bir savaş uçağıdır. TF-23 Block1 için Radar Kesit Alanı-RCS[6]’nin -20dBsqm (0.01m2) hedeflendiği belirtilmiştir. Bu öngörüyü biz önceki yazımızda ifade etmiştik[7]. 21 Haziran-02 Temmuz 2021 tarihleri arasında Hava Kuvvetleri Muharip Hava Kuvveti 3’üncü Ana Jet Üs Komutanlığı’nda icra edilen Anadolu Kartalı 2021/2 Eğitimi’nin 30 Haziran 2021 tarihindeki Basın Gününde verilen TF-X Brifingde de RCS değerleri TÜRK Hava Kuvvetleri temsilcisi tarafından ifade edilmiştir (Görsel-1).
Görsel-1
1.1 Stealth Teknolojisi:
Stealth teknolojisi 2 temel pasif yönteme dayanmaktadır[8].
1.1.1 Hava Aracının Geometrisi:
Stealth’i oluşturan birinci yöntem, hava aracının geometrisidir. Uçak geometrisi için en etkili örnek F-117 ile verilebilir. Düşman radarından F-117’ye gelen radar sinyalleri uçağın yansıtma oluşturacak geometrisi sayesinde gövde ve kanat yüzeylerinden “düşman radarına geri dönmeyecek” biçimde yansımalar ile stealth özellik oluşturulmak amaçlanmıştır[9] (Görsel-2).
Görsel-2([10])
F-117, özellikle ön ve yandan (beam) üzerine gelecek her radar sinyalini yayın yapan radara geri dönmeyecek biçimde yansıtmak ve saptırıcı bir yüzeyle buluşturmak için adeta elmasa benzetilen biçimde keskin kenarları olan bir prizma olarak tasarlanmıştır. Böyle yüzeylere sahip olan F-117’nin, aerodinamik sınırları nedeni ile ses üstü uçması hedeflenmemiş, stealth özelliği nedeni ile tercih edilmiştir. F-117’de bu amaçla radar da yoktur. 5’inci nesil savaş uçaklarında ise bahsedilen eksiklikler kabul edilemez. Bununla birlikte Operasyonel Stealth Savaş Uçağı sürecinde F-117, öncü bir rol oynamıştır. F/A-18 E/F ile F-117 karşılaştırıldığında, daha az kompozit malzeme kullanılmasına rağmen gelen radar sinyallerini çok daha iyi yansıtıp düşman radarına geri döndürmemesi nedeniyle F-117’nin RCS’si F/A-18 E/F’ye göre daha düşüktür.
F-117 uçağının radar sinyallerinin sönümlenmesi manyetik katman ile kaplı olması nedeniyledir. Yoksa radar sinyallerini gören gövde/kanat dış yüzeyleri alüminyum ve titanyum ağırlıklı yapısala sahiptir (Görsel-3). F-117 dış yüzeyleri radar sinyallerinin uçağın tam karşısından yüzeye dik gelmediği durumlarda düşman radarının anteni dışına yansıtmayı sağlamak için yeterli iken, radar sinyalinin yüzeye dik geldiği durumda yansıtmayı azaltmak için manyetik katmana ihtiyaç duymuştur.
Görsel-3([11])
1.1.2 Hava Aracının RAM ile Kaplanması:
Stealth’i oluşturan ikinci yöntem, Radar Sinyallerini Sönümleyen Kaplamalar-Radar Absorbing Material yalıtkan malzemedeki RAM ile uçağın radar sinyali gören yüzeylerini kaplamaktır. Bu sayede gelen radar sinyallerinin bir kısmı geri döndürülmez, kaplama içinde radarın elektromanyetik enerjisiàısı enerjisine dönüşür. Kaplama malzemesinin elektronlarının dönüş hızları radarın elektromanyetik enerjisi ile arttığı için ısı enerjisine dönüşüm vardır. Bir kısım radar sinyal enerjisi ise yine kaplamadan yansır. Fakat ifade ettiğimiz gibi geometrik önlem alındığı için düşman radara en az düzeyde geri dönüşe izin verecek biçimde olan yansımadır. Uygun “Stealth geometri” olmadan kaplama çok daha az etkili olur. Aksi olsa örneğin bir Rafale veya F-16 uçağı tamamen RAM panel ile kaplanabilirdi[12]. Stealth olacak uçağın ilk kriteri geometridir.
1.2 Radar Yansımaları:
Takip eden sayfalarda üç bölüm halinde yer alan Tablo-1, 5’nci ve 4’ncü nesil savaş uçaklarındaki radar yansımalarını özetlemek için hazırlanmıştır. MMU TF-23’ün geometrisi Tablo-1’deki görsellerde de bahsedildiği gibi başta mühimmat ve yakıtı uçağın radar sinyalini görmeyen bölmelerinde, iç istasyonlarda taşıma olmak üzere “Radara Karşı Stealth” için uygun önlemlere sahiptir. Bunun yanında RAM kaplama ve radar sinyali sönümleyen manyetik katman ve boyanın radar sinyallerini gören yüzeylerinde kullanılacağı bilinmektedir. RAM panel, manyetik katman ve boyanın yerli üretimi gerçekleşecektir. Ülkemizdeki üniversitelerin bu konuda dünya çapında bilinen yetkinlikleri ASELSAN isterleri ile birleştirilmiş ve ortaklaşa ürün haline getirilmiştir.
TF-23’ün radom keskin çevresel hatları, hava girişi kenarları, ön kanat-slat-gövde birleşim noktası, kanat hücum ve firar kenarları, stablizeler hücum hattı fotoğraflarda sarı ve siyah renk ile görünen manyetik katman ile kaplanmıştır. Bu önlemle Edge Diffraction[13] ile direkt yansıyan ve firar kenarına Traveling Wave[14] ile ilerleyip geri dönen radar sinyallerinin indirgenmesi amaçlanmıştır. Ön cephe RCS azaltmak için MMU TF-23 gerekli tüm geometrik ve malzeme özelliklerini kullanmıştır. Indium tin oksit katman ile kaplı kanopi, dışbükey yüzeyine gelen radar sinyalinin tekrar düşman radarına dönüşünü azaltacak gerekli olan mevcut teknolojik önlemleri almıştır.
Tablo-1
Radar Enerjisinin emilmesinde ve yansımasında hem uçağın geometrisi ile boyutları hem de gelen radar sinyalinin dalga boyu etkilidir ve değişken fonksiyona sahiptir. Bu nedenlerle stealth uçaklar sadece düşman X band atış kontrol radarlarının dalga boyuna göre kalınlığı ayarlanmış olan yalıtkan radar sönümleyici malzeme RAM paneli ile kaplıdır. X band radara karşı 7.5mm-10mm arası kaplamalar kullanılırken, hedef tespit için Erken İhbar Radarlarının (örnek HİK[16]uçağı) L Band yayın frekansı olan radarlara karşı stealth RAM kullanılmak istenirse, uçağın yüzeyleri çevresinde 50mm-75mm arasında bir kaplamayı uçağın radar sinyal gören yüzeylerinde tutturmak gerekli olacaktır. Mach1 üzeri hızla uçan hiçbir hava aracı 5cm kalınlığında yalıtkan kaplı bir yüzeyle aerodinamik sebeple (sürüklenme artışı) uçmak istemez.
Ayrıca mekanik olarak ilgili RAM panellerin gövde ve kanat yapısalında tutunması çok zordur. Düşünelim ki bir şekilde 5cm kalınlıktaki RAM katman uçağa tutturuldu. Bu halde 5cm ilave panellerle savaş uçağı uçabilse dahi X band için yani düşman radar güdümlü bir füze atışı yaptığı zaman kullanacağı radara karşı en fazla sinyal sönümleme oluşmaması nedeni ile savaş uçağına karşı kullanılacak füzenin (hava-hava veya SAM) güdümüne imkân tanınmış olacaktır. Bu sebeple X band harici savaş uçağında RAM Panel kalınlık ayarı doğru bir strateji değildir. Tüm 5’nci nesil savaş uçakları X band’a ayarlı RAM panel kalınlığı kullanır.
1.3 F-35 RCS Hesaplamaları:
Bu başlıkta, F-35A savaş uçağının çeşitli radar frekansları için tüm cephelerin ortalamasındaki radar kesit alanı değerini hesaplamak amacıyla yaptığımız Matlab tabanlı Pofacet adlı simülasyon çıktısından bahsetmek istiyoruz. F-35 sadece X banda ayarlı olarak radar sönümleyici panellere sahiptir. Daha küçük radar frekansları için RCS’i, X banda karşılık gelen radar kesit alanı değerinden daha büyüktür. Bu nedenlerle X band radarlardan daha büyük dalga boylarında radarlarla F-35’in daha uzak mesafeden tespiti mümkündür.
Simülasyon örneğini F-35 için vermekle birlikte diğer tüm stealth uçaklar için de benzer durumun geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Matlab’da yapılan hesapta F-35A uçağı X band 10GHz’e göre ayarlanmış, 7.5mm kalınlıkta CNT[17] RAM ile kaplandığı malzeme değerleri alınmıştır. Burada açıklanan sonuçlar henüz açık kaynaklarca dile getirilmemiş olan bilgilerdir ve hesaba dayalıdır (Görsel-4).
F-35’in radar frekansına bağlı olarak 0-30 GHz arasında değişken değerde RCS’a sahip olması ve daha sonra bu değerin sabit kalmasının nedeni Görsel-5’de açıkladığımız gibidir. Buradaki grafik bize metal bir küreye ait radar kesit alanın (σ)/metal kürenin alanına olan oranının; metal küre çevresi/dalga boyu (λ) orana göre nasıl değiştiğini açıklamaktadır.
3 tip sonuç oluşmaktadır (Tablo-2):
Rayleigh Bölgesinde hedef objenin çevresinin (kürenin çevresi) yani geometrik boyutunun, radar yayınının dalga boyuna oranı 0.1÷1 arasındadır. Bu oran 1 olduğu durumda ise rezonans meydana gelir ve o kürenin olabilecek en büyük RCS’nı elde edilir. Rezonans frekansta metal kürenin kesitinin 7.11 katı RCS değeri oluşur. Mie Bölgesinde RCS değerinde bir salınım vardır, değişken değerdedir. Optik bölgede ise, yani kürenin çevresi radar yayınının dalga boyundan yaklaşık 15 ̴20 kat fazla olduğunda (çok küçük dalga boylarında) artık RCS değeri sabit olmaktadır.
Şimdi Matlab çıktılarına geri dönelim. RCS nerede sabit değerdedir? Yaklaşık 30GHz (λ=0.01 metre) değerinde sabit değerdedir. Optik bölge oranı 15 ̴20 olarak alındığında;
Yani buradan F-35’in radar kesit alanını temsil edecek metal bir kürenin 4.8 ̴ 6.4cm çapında olacağı sonucu ortaya çıkmaktadır. Literatürde ABD Hava Kuvvetleri F-35’in bir metal golf topu büyüklüğünde olduğunu söylemiştir. Açık kaynaklarda golf topunun 4.27cm çapında olduğu belirtilmektedir. Bu durumda, Matlab’da bulunan sonucun yakın aralıkta olduğu değerlendirilebilir.
Peki F-35’in maksimum RCS’sinin oluştuğu rezonans radar frekansı nedir? Bu durumda olmak zorundadır.
İnceleme sonuçlarına göre F-35A savaş uçağının tespit edilebileceği en uygun radar frekansı 1.5 GHz ile 2 GHz aralığında hesaplanmaktadır. Diğer bir değişle 15-20cm arasındaki dalga boyunda yayın yapan radarlar F-35A’yı “en uzun menzilden tespit edeceklerdir” (Tablo-3). X Band atış kontrol radarları ise F-35’in (veya diğer bir benzer savaş uçağının) Miei bölgesi içinde çalışmaktadır.
1.5 GHz ile 2 GHz aralığında rezonans frekansına göre F-35A’in RCS değeri ortalamada 2GHzà0.0128m2; 1.5GHzà0.0229m2 olmaktadır (Tablo-4).
Matlab grafiğinde 2GHz için 0.011m2 sağlama için yapılan hesapta 2GHz için 0.0128m2 bulunmuştur. Matlab grafiği ve formülasyon hesabı ile sağlama birbirine yakın değerler çıkmakta olup tutarlıdır.
Emniyetli bir mesafe hesabında ortalama L Band 1.5÷2GHz frekansa karşılık gelen “en küçük” değer yani en düşük mesafeyi verecek RCS 0.011m2 alınmıştır. F-35A’nın 1.5 ̴2 GHz aralığında olan L band hasım radarın en uzun menzilden tespit menzili acaba nedir? Bunun da değerlendirmesini yapalım. Açık kaynaklardaki bilgilere göre (Tablo-5):
F-35A üzerinde RAM paneller olmayan aynı geometriye sahip bir savaş uçağı olsa idi acaba RCS değeri 10GHz atış kontrol radarına karşı ne olabilirdi? Bu sorunun cevabını yine yaptığımız simülasyonun sonucunda tüm cephelerin ortalaması olarak –1.56dbsqm (0.7m2) hesaplamaktayız. RAM paneller ilave edildiği durumda ise kokpit, radom PEC olarak ve sadece specular reflection olan türde yansımalara göre (tip, edge diffraction hesaba dahil edilmediğinde) en iyi hesaba göre tüm cephelerin ortalamasında X band için –27.16dbsqm (0.0019m2) bulmaktayız (Görsel-6). Bulduğumuz değerler literatürde daha önceden açıklanan değerlere çok yakındır.
Dielektrik RAM kaplaması Saat 6 istikametinde motor nozul içi bölgesinde yoktur. Özellikle +/- 10° kırmızı renkli sektör, 20° toplamda RAM kaplamasız olan sektörde gerçek durumda F-35A’nın hasım radara olan cavity yansımasını bizlere işaret etmektedir. Bu kırmızı sektörde X band için RCS ortalamada 0.8÷1 m2 değerlerindedir. F-35A’ya radar güdümlü füze atmak için “en uygun fırsattaki pozisyon” saat 6 istikametinde F-35A kaçış istikametinde iken (cold) olacaktır.
F-35’de oluşan paslı bölgelere ait görüntüler bahsettiğimiz manyetik son katman kaplama nedeniyledir (Görsel-7). Özellikle paslanma donanma versiyonu F-35C modelde daha da ön planda olacaktır. Bu manyetik katman boyasının belirli aralıklarda sökülüp yeniden boyanması ihtiyacını oluşturmaktadır. Savunma Sanayii Başkanı Prof.Dr İsmail Demir, “F-35 satılan ülkelere bu manyetik boyanın süresi gelince periyodik bakımda söküldüğünde ABD tarafından el konulduğunu ve F-35 satılan ülkeye boyanın çöpünün dahi bırakılmadığını” defalarca televizyonlarda anlatmıştır.
Görsel-7([25])
TÜRK KARTALI Milli Muharip Uçak-MMU TF-23’e ait Matlab analizini yayımlamıyoruz. Bu yazımızda örnek olarak F-35’in hangi radar frekansında en uzun menzilden tespit edileceğinin hesabını yaparak yayınlamamızın konunun anlatımı ve anlaşılması için yeterli olduğu değerlendirilmektedir.
TÜRK KARTALI TF-23’nü F-35 ile karşılaştırdığımızda; TF-23 Block1’in -20dbsqm (0.01m2) ile VLO kategorisinde bir savaş uçağı olarak göreve başlayıp, TF-23 Block2 de ise daha da geliştirilmiş manyetik kaplama ve RAM panel ile -25dbsqm ( ̴0.003m2) seviyesinde X Band 10GHz’e karşılık gelen RCS’i yakalayacağını öngörmekteyiz.
2)ASELSAN X BAND AESA RADARLARI:
ASELSAN AESA Murad Radarında olduğu gibi MMU TF-23 Burun Radarında da (2’nci Murad) GaN yarı iletkenli T/R[26] kullanılacaktır. Radar anteninde yaklaşık 2000 adet T/R olduğu değerlendirilmektedir.
TF-23’ün Radarı GaN yarı iletkenli olduğu için GaAs’lı F-35’in radarı AN/APG-81’den en az 5W T/R gücü daha fazladır (Tablo-6). Bu değer emniyetli bir hesap için ASELSAN AESA aleyhine düşük alınmıştır. Tabloda olan farklar harici, diğer tüm parametreleri özdeş (ki AN/APG-81 20 yıl öncesi teknolojidir ASELSAN AESA’nın bugünkü teknolojisi ile kalan parametreler de özdeş olmayacaktır) kabul edilse dahi yayın güçlerindeki (40/25.5) oranı menzile %11’lik ASELSAN lehine üstünlük sağlayacaktır. Bu durumda ASELSAN AESA 2’nci Murad’ın (BÜRFİS’in[31] burun radarı) menzili 175km olarak emniyetli bir hesap için yer alabilir. Gerçekte ASELSAN AESA 2’nci Murad’ın RCS 1m2 için minimum 200km’den tespit imkanına sahip olduğunu değerlendiriyoruz. Bu arada ABD’li üretici firma F-35’de kullanılan AN/APG-81’in yerine GaN işlemcili yeni radar AN/APG-85 için prototip testlerini hızlandırmıştır. Çünkü 20 yıllık F-35 radarının teknolojisi artık eskilerde kalmıştır.
TF-23’ün burun radarı haricinde yanda yanak ve kuyrukta yine X band AESA radarlarının bulunduğu bilinmektedir. TF-23’ün bu tür tasarım ile F-22 ve F-35’den daha üstün radar kapsama alanına sahip olacağı beklenmektedir (Görsel-8).
Teyit edilmemiş bilgilere göre TF-23’ün kanat hücum kenarlarına monte edilmiş radarlarının olacağı tahmin edilmektedir. Eğer TF-23’ün kanat hücum kenarlarında radar bulunuyor ise bu radarın L band olacağı kıymetlendirilmektedir. Stealth düşman savaş uçaklarının RCS’sinin X banda göre daha büyük değeri nedeniyle TF-23’ün L band kullanılarak tespit mesafesini yazı içerisinde açıkladığımız gibi yayın frekansı X band’a göre daha uzun menzile taşıyacağı öngörülmektedir.
TF-23 hem burun radarı ile saat 12 hem de X band kuyruk radarı ile saat 6 istikametine jamming yapabilme kabiliyetinde olacaktır. TF-23’ün bu özelliği ile F-22 ve F-35’e göre daha üstün olacağı anlaşılmaktadır. ABD kaynaklı bilgilerde F-35’in saat 6 istikametine jamming yapmadığı görülmektedir (Görsel-9).
Görsel-9([32])
Peki X band burun radarı ile hava-hava muharebesinde örnek olarak bir F-35’e hangi mesafeden Kızılelma ve TF-23 etkili olabilir? Şimdi bir simülasyonla bu durumu değerlendirelim (Tablo-7).
Tablo-7’den görüleceği gibi TF-23; Radar ve RCS tümleşik etkisinde Block1 için F-35A’ya 17km dezavantajlı iken, Block2’de RCS’yi 0.003m2 [-25dbsqm] değerine getirince head to head hava-hava ilk angajmanda F-35’e karşı dengeyi sağlamış durumdadır. Hesaplamadaki kabullerin TF-23’ün aleyhine alındığını bir defa daha hatırlatmakta yarar görmekteyiz. Yani TF-23’ün hakiki değerlerinin F-35’e göre daha iyi olduğu değerlendirilmektedir.
Editör notu: Yazı dizisi yarın devam edecek.
[1] https://www.veryansintv.com/yazar/beyazit-karatas/kose-yazisi/dikkat-kizilelma-cikabilir/
[2] https://www.veryansintv.com/yazar/beyazit-karatas/kose-yazisi/abdye-tf-23-ile-cevap-verelim/
[3] https://www.veryansintv.com/yazar/beyazit-karatas/kose-yazisi/ucamayan-bilgisayar-f-35-ve-turk-ozlemi-tf-23/
[4] TUSAŞ: Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ.
[5] Stealth ve Very Low Observable-VLO /Hayalet ve Çok Düşük Radar Görünürlüğü.
[6] RCS: Radar Cross Section-Radar Kesit Alanı: Bir nesnenin radarla ne kadar uzaktan tespit edilebilir olduğunun ölçütüdür.
[7]https://www.ankarahavadis.com.tr/gundem/beyazit-karatas-ve-fazil-altay-f-35lerin-teknik-sinirlandirmalarini-h18163.html
[8] 6’ncı nesil savaş uçaklarında ilave edilecek All Aspect Active Cancellation (AAAC) yöntemi yazıya dahil değildir.
[9] F-117 üzerinde manyetik boya katmanı ile radar sinyallerinin sönümlenmesi için ilave önlem de vardır.
[10] Fotoğraflar: ABD Hava Kuvvetleri Müzesi.
[11] Kaynak: RAND Corporation.
[12] Rafale bu çalışmayı manyetik katman ve boya ile yapmış fakat geometrisi uygun olmadığı için proje iptal edilmiştir.
[13] Edge Diffraction: Radar sinyallerinin kanat hücum ve firar kenarına çarparak dağılması.
[14] Traveling Wave: İlerleyen Dalga.
[15] Creeping Wave (Sürünen Dalga): Uçağın gövdesinin daire şeklindeki yüzeylerinden geliş istikametine geri dönecek biçimde yüzeyi takip eden (yüzeye sürünen) radar sinyallerinin yansımasıdır.
[16] HİK: Havadan İhbar ve Kontrol Uçağı.
[17] CNT: Carbon Nano Tube.
[18] Rayleigh Bölgesi: Işığın veya diğer elektromanyetik radyasyonun, ışığın dalga boyundan daha küçük tanecikler tarafından saçılımını ifade eder
[19] Mie Bölgesi: Düzlem bir elektromanyetik dalganın (ışık) homojen bir küre tarafından saçılmasını ifade eder.
[20] Menzil açık kaynak RCS kabul.
[21] Menzil, RCS Üretici firma kataloğu.
[22] Menzil Üretici firma kataloğu, RCS kabul.
[23] Menzil Üretici firma kataloğu, RCS kabul.
[24] Jane’s.
[25] Fotoğraf: ABD Donanması.
[26] T/R: Transmitter and Receiver: Verici ve Alıcı Micro anten.
[27] Tahmini değer.
[28] Emniyetli bir hesap için 1700 kabul edilmiştir.
[29] GaN: Galyum Nitrit işlemci
[30] GaAs: Galyum Arsenit. GaN’a göre daha düşük güce çıkabilir.
[31] BÜRFİS: Milli Muharip Uçak Bütünleşik Radyo Frekans-RF Sistemi.
[32]Boeing sunumundan alınmıştır.
