Duyarlı okurlar ve gerçek yazarlar, haber metinlerinde, köşe yazılarında, kurum ve kuruluşların sitelerindeki açıklamalarda, olur olmaz yerde neredeyse virgül yoğunluğunda yanlış kullanılan bir noktalama işareti görüp kahroluyorlar: Noktalı virgül!
Noktalı virgül noktalı virgül olalı böyle meşhur olmadı mı desek, böyle işkence görmedi mi desek…
Bir (korona)virüs gibi yayılmaya başlayan bu işaret, üstelik hep yanlış kullanılıyor.
Nokta yerine, virgül yerine, hatta hiçbir işaret kullanılmaması gereken bir yere gelişigüzel koyulabiliyor.
Bu yanlış kullanımdaki ortak payda kararsızlık, verilmek istenen düşüncenin kuşkulu olduğu kanısı, ürkeklik, cahillik!
Yazım kuralı hatalarıyla dolu, Türkçesi bozuk bir yazı ne denli doğru düşünce dile getiriyor olursa olsun okur nezdinde değer kaybeder.
Benim için, daha ilk sayfada kılçık gibi batmaya başlayan noktalı virgüller, “dair”ler, “gerçekleştirdi”leri (“yapmak” fiili sizlere ömür) gördüğüm anda o yazının, kitabın hiç bir itibarı kalmıyor.
Bu yüzden köşe yazısı, haber, değerlendirme neredeyse okuyamaz oldum. En uygunsuz yerde önüme çıkan bu işaret beynime bir şimşek gibi saplanıyor.
Bu yanlış kullanımla okumak zorunda kaldığım her yazı bilincimde hemen eriyor, ciddiyetini yitirip bir öğrencinin yazdığı düşünceler düzeyine iniyor.
Veryansıntv haber merkezinde çalıştığım sürede, yazım kuralları yanlışının, Türkçe yazma özensizliğinin kaynağı “odak”ların, haber ajansları olduğunu gördüm.
Haberde tekel olan AA, DHA, İHA gibi haber merkezlerinin yazdığı haberleri, yazılı ve görsel “medya”mızın hemen tümü kullanıyor! Facianın nasıl dalga dalga virüs misali yayıldığını tahmin edebilirsiniz.
Benim bildiğim, iletişim fakültelerinde, gazetecilik bölümlerinde ilk iş, cümle kurmayı bilmek, Türkçeyi iyi kullanmak ve yazım kurallarına tam uymayı öğretmek olur/du!
Ne oldu bize? Buradaki sorumlu hocalar daha yazım kurallarını bilmeyen gazetecileri mezun edip ortalığa saldıklarını bilmiyorlar mı?
(Değinmeden geçemeyeceğim: Her haber kanalı, her gazete Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün internet sitesindeki hava tahmin raporuna her gün giriyor. Orada yanlış yerde kullanılan -ki hiç bir işaret koymaya gerek yok- noktalı virgülü o kadar aramama rağmen kaldırtamadım; on binlerce haber sitesinden milyonlarca vatandaş o yanlışı okuyor; koca Meteoroloji yanlış mı yapacak!)
Oysa kullanım alanı çok sınırlı olan ve ancak Türkçe ustalarının kurduğu tümcelerde görülebilen noktalı virgül, üç beş yıl öncesine dek anımsanmayan, unutulmuş bir noktalama işaretiydi.
Ünlü yazarlarımızın yapıtlarında, beş on sayfada bir kullanılırdı.
O hüzünlü köşesinden kim çıkarıp çılgınlaştırdı bu işareti, merak ediyorum.
Türk Dil Kurumu (TDK) ne yapıyor diyeceksiniz?
Aynı yanlışların, yayınladıkları Türk Dili dergisinde çokça yapıldığını söylesem inanır mısınız?
NOKTALI VİRGÜLÜN TARİHİ
Bilindiği gibi Latin alfabesine geçip “1 Kasım 1928 gün ve 1353 sayılı kanunla kabul ve tespit” edilen “Türk alfabesi”nden sonra, Türkçe yazım kuralları (imlâ) epey sorunla karşılaşmıştı. “Dil Encümeni” 1929’da “İmla Lügati” hazırlamış, daha sonra TDK’ca birçok yazım kılavuzu yayınlanmıştı.
Ancak bütün kılavuzlarda noktalı virgülün (Fransızca ve İngilizce’de de olan) tanımı hiç değişmemiş ve bildiğim kadarıyla tartışma konusu bile olmamıştı.
“Noktalı virgül: Birbirine bağlı cümleleri ayırmak için kullanılır. Örnek: ‘At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.’”
Benim söz ettiğim, tümüyle cahillik, özensizlik ve yazım kılavuzuna bakma gereği duymayan, yazdığı yazıyı bir kez de yazım kuralları için dönüp okumayan Türkçe sevgisizi bir vurdumduymazlık.
Türkçemiz bir zamanların Suriye sınırı gibi!
Herhalde bizim gazetecilerimiz lise eğitimi kompozisyonun sınavında “imlâ”dan sıfır alırlar.
YANLIŞ KULLANMAYA ÖRNEKLER
“O tarihlerde inşaatın 15. katında işçiler tarafından çekilen görüntülerde; Erdoğan Polat ve arkadaşlarının çalışması yer alıyor.” (10 Eylül 2014, Sözcü haber metni)
“Bu cephe; ABD ile, Avrupa ülkeleri ile, Rusya ile, Çin ile, İsrail ile, bazı Arap rejimleri ile, çokuluslu şirketler ile, küresel sermaye ile, bilinen her güçle ortaklık kurup Türkiye’yi durdurmaya çalışıyor.” (İbrahim Karagül, Yeni Şafak, 12 Haziran 2020)
“Çünkü sol siyaset etnik; ya da mezhepler farklılıklar üzerinden değil; sınıfsal, ulusal ve uluslararası eşitsizlikler üzerinde bir stratejiyi ve mücadeleyi örgütlemektedir.” (Dr. Ali Haydar Fırat, Cumhuriyet, 18 Eylül 2014, 2. Sayfa)
Görüldüğü gibi, birinci haberdeki kullanım dâhil iki alıntıda da, değil noktalı virgül, hiçbir yazım işareti kullanmaya gerek yok.
Doktorasını yapmış ama Türkçe’nin en basit kuralını öğrenememiş “Dr.” Ali Haydar’ın yaptığı yanlış, gerçekten yürek yakıcı cinsten.
Yanlış kullanımlar için her gün, her an –maalesef– bolca örnek bulabilirsiniz:
“Bir yıl sonra; basma üretimi 12 milyon metreye ve iplik üretimi 407 tona çıktı. 10 yıl sonunda; basma üretimi 20 milyon metreye ve iplik üretimi 2 bin 800 tona çıktı. Ardından; Nazilli’de Pamuk İstasyonu kuruldu.” (Soner Yalçın, Sözcü – 31 Ağustos 2014)
(Soner Yalçın‘a bu konuda uyarı mesajı yazdım; belki bu yüzden notalı virgül sağanağı azaldı.)
“Strateji; siyasi olarak çevrelemeyi, askeri operasyonla zayıflatmayı, coğrafi olarak küçültmeyi ve sonunda yenmeyi hedefliyor.” (Milliyet, Nihat Ali Özcan, 9 Eylül 2014)
Virgül yerine noktalı virgül kullanan “Dr.” Nihat Ali Özcan’ın yıllardır düşüncelerinin ciddiye alınmamasının nedeni sanırım daha iyi anlaşılıyor.
*
Bir sonraki yazımın başlığı “Arapça Farsça kullanma sevdası” olacak.
Ancak bir kez daha anımsatayım: Yazısı bozuk olanın düşünceleri de bozuk olur derler. Yazım kurallarını bilmeyen, uymayan birisinin son tahlilde düşüncelerinin de itibarı yoktur.
Onca önemli bildiğimiz ve paylaşmak istediğimiz kıymetli düşüncelerimizi yazarken, güzel Türkçemizin yazım kurallarına uymak için birazcık zaman ayırıp özen göstermeye değmez mi dersiniz?
Sayın Ahmet Yıldız yanıtınız için teşekkür ederim. TDK’nın yazınızda vermiş olduğunuz tanımını okuyunca sanki sadece bu durumda kullanılır diye anladım, bunun için sordum. Diğer yandan bir sonraki yazınızın konusu ilgimi daha çok çekti. Şu noktalar da cevap aranan sorulardır diye düşünüyorum.
Ülkemizde Arapça Farsça kullanma sevdasından daha çok İngilizce kullanma sevdası yok mudur? Ortalık “center” den geçilmiyor, “centre” pek yok. Amerikan tarzıyız yani.
Batılı ülkelerde Latince veya Yunanca kullanma sevdası var mıdır, varsa bu konudaki sizin görüşünüz nedir, bunu da merak ediyorum doğrusu.
Son olarak teorik bir sorum olacak. Üniversite yıllarımda aldığım Türkçe derslerinin birisinin konusu kök kelimelerdi. Göz, kulak gibi. Hocamız bize bu kök kelimelerin nasıl oluştuğu ile ilgili bazı teorilerin olduğunu, ancak bunların hiçbirinin kabul görmediğini, sonunda konunun uzmanlarının şöyle bir teoriyi kabul ettiklerini söylemişti. “Kök kelimeler tarihin bilinmeyen bir anında bir anda ortaya çıkmıştır” Buna benzer bir cümle. Hatta hoca “tarihin karanlık bir çağında” gibi bir şey söylemişti galiba, ama çok hatırımda değil. Bu konu o gün bu gündür hep aklımda. Acaba yeni bir teori var mıdır. Malumunuz Göbeklitepe birçok kabulu ters yüz etti. Vaktinizi aldım, tekrar çok teşekkürler.
Sayın Latif Salum, bir sonraki yazımda diğer ülkelerde noktalı virgül nasıl kullanılıyor, bildiğim kadarıyla söz edeceğim. İkinci kullanımı da var; haklısınız; ancak daha birinci asıl kullanımını çözmeden biraz daha karmaşık olan söz ettiğiniz kullanma özelliğinden söz etmedim. İlginiz için teşekkür ederim.
Teşekkürler. Size bir sorum var: Türkçe’ye, Türkçe’den, Türkçe’yi yazarken kesme işareti kullanılmalı yoksa kullanılmamalı mı?
Sektörde çalışanların eğitimsizliğinden haberdar olmanız gerek. Ben 7 sene bir medya grubunda çalıştım, meslekte başta gelen dil bilgisi konusundaki cehalete inanmakta hep zorlandım. Bağlaç kullanmayı ülke nüfusunun %10’u doğru biliyor mu acaba?
Ayrıca TDK referans alınmaktan uzak bir halde. Günümüz dünyası gerçekleri ve kültüründen de hayli uzaklar. Mantık da yok! TDK’ya göre “5 bin 800” yazmak doğru! Tüm tv kanallarında altyazılarda bu dangalaklığı hergün defalarca görebilirsiniz. “5800” rakamını okuyamayan insan günümüzde var mı? Varsa da yok olsun!!!!!
Ahmet bey,
bu yazınız için size teşekkür ederim. işlevini bir türlü anlayamadığım noktalı virgül’ün nerede kullanıldığını öğrenmiş oldum. teşekkürler.
Öncelikle, bilgilendirmeniz için teşekkürler. Peki noktalı virgül bahsettiğiniz durum dışında kullanılmıyor mu? Mesela cümle olmasa bile ardarda gelen ve virgülle ayrılan kelime gruplarında: Bazı meyveler; portakal, mandalina gibi, C vitamini açısından zengin olmakla beraber… Burada noktalı virgül kullanmak yanlış mı? Bu cümleyi farklı şekilde de kurabiliriz elbette, ama bu şekilde kullanırsak.
“Bir sonraki yazımın başlığı ‘Arapça Farsça kullanma sevdası’ olacak” demişsiniz. Bu yazıyı yazarken benzer bir sevdanın batılı ülkelerde de; mesela İngiltere’de, Almanya’da, Latince veya Yunanca açısından var olup olmadığından da bahsedebilir misiniz? Teşekkürler. (Buradaki noktalı virgül kullanımı yanlış mı?)
Yazarlarımızda(ki) yazım kurallarına uyma özensizliği ve noktalı virgül
Duyarlı okurlar ve gerçek yazarlar, haber metinlerinde, köşe yazılarında, kurum ve kuruluşların sitelerindeki açıklamalarda, olur olmaz yerde neredeyse virgül yoğunluğunda yanlış kullanılan bir noktalama işareti(ni) görüp kahroluyorlar: Noktalı virgül!…
Veryansıntv Haber Merkezinde/Veryansıntv’nin haber merkezinde çalıştığım sürede, yazım kuralları yanlışının, Türkçe yazma özensizliğinin kaynağı “odak”ların, haber ajansları olduğunu gördüm.
Haklısınız da!…