Dr. Barış Adıbelli yazdı…
2020’de gerçekleşen Karabağ zaferi Avrasya’da Pandora’nın kutusunu açmıştı. Avrasya coğrafyasının iki ana coğrafi ayağı vardır. Bir tanesi batıda Balkanlar, doğuda ise Kafkaslardır. Alexander Dugin gibi Rus jeopolitikçiler, Balkanlar ve Kafkasları birbirinden ayrılmaz ikili olarak görür. Zbigniew Brzezinski gibi Amerikalı jeopolitikçiler ise Balkanlar’la Kafkasya’yı ikiz kardeşler olarak görürler. Aslında her iki bölge de jeopolitik avantajlara sahip olduğu kadar jeopolitik riskler de içermektedir. Bunların en başında iki bölge de etnik ve dini çatışmaların ana merkezleri olarak öne çıkmalardır. Balkanlar ve Kafkaslar, aynı zamanda Karadeniz havzasının hinterlandı içerisindedir. Balkanlar üzerinden Avrupa içlerine uzanırken, Kafkaslar üzerinden Hazar ve Orta Asya enerji havzalarına ulaşma imkanı vardır.
Azerbaycan Karabağ Savaşı‘yla Kafkasya‘da tarihin akışını değiştirmiş durumda, bunun somut sonuçları Zengezur Koridorunun açılmasıyla daha net görülecektir. Balkanlar’da ise tarihin akışını değiştiren birden fazla kırılma noktası var. 1990’ların ilk yarısında gerçekleşen Bosna Soykırımı 1990’ların sonlarında gerçekleşen Kosovalı Arnavutlar’a yönelik Sırp katliamı, BM Güvenlik Konseyi kararı olmadan NATO’nun Sırbistan‘a müdahale etmesi ve nihayetinde 2008 yılında Kosova’nın bağımsızlığını ilan etmesi. Bugün Kosova’nın bağımsızlığını Sırbistan, Rusya ve Çin tanımıyor.
Balkanlar, 20. yüzyıldaki iki Dünya Savaşı’nın filizlendiği coğrafyada olması hasebiyle önemlidir. Birinci Dünya Savaşı’nın çıkışına neden olan kurşunu Avusturya Veliaht prensine Saraybosna’da sıkan bir Sırp militandı. Tarih boyunca Balkanlar hep diken üstünde olmuş, Balkan milletleri hep birbirleriyle sorunlar yaşamıştı. Bugün de hem Balkanlar’da hem Kafkaslar‘daki gelişmeler asırlık sorunların halen çözülemediğini, her defasında bu sorunların bir şekilde halının altına süpürüldüğünü, günü kurtarmaya yönelik politikalarla geçiştirildiği ama gün geldiğinde halının altından bu sorunların yeniden çıktığını tarih bize göstermektedir. Adeta bir kangren olan Karabağ meselesi Azerbaycan’ın azmi ve kararlığı neticesinde 2020’deki vatan savaşı ile çözüldü, kalanlar da geçtiğimiz haftalarda düzenlenen terörle mücadele operasyonuyla ortadan kaldırıldı . Ancak bir barış anlaşması imzalanmadan, Ermenistan üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirmeden gerçek bir barış ortamının sağlandığını söylemek mümkün değildir. Fakat Balkanlar’daki sorunlar çözülemedi, sadece donduruldu. Bosna, Kosova ve NATO operasyonu Sırplar için kapanmamış birere dosyadır. Tarihi bir hesaplaşmanın da belki de fitili olacaklar.
Halihazırda Avrupa’da zaten Ukrayna Savaşı’nı yaşanmakta, bu savaşın gidişatının belli olmaması ya da bir başka değişle bu savaşın Karadeniz’e, Moldova‘ya, Gürcistan’a sıçrama ihtimali uluslararası toplumu endişelendirmektedir. Ukrayna’ya coğrafi olarak çok da uzak olmayan Balkanlar’da yeniden bir etnik tansiyonun yükselmesi, etnik çatışma ihtimalinin artması bu endişeleri arttırmaktadır.
Tarih boyunca Sırplar, Ruslarla her zaman yan yana, omuz omuza olmuşlardır. Bugün de bundan farklı bir durum yok. Rusya da Sırbistan’ı her anlamda her zaman desteklemiştir. Bu desteğini en çok Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde veto gücünü kullanarak göstermiştir. Sırbistan Kosova’yı bağımsız bir devlet olarak kabul etmiyor. Aksine Kosova’yı Sırbistan’ın toprağı olarak kabul ediyor. Bu görüş Rusya tarafından da destekleniyor.
Bugün Kosova‘daki Sırplar müzakere yoluyla çözülebilecek incir çekirdeğini doldurmayacak meselelerden dolayı bir kez daha Kosova yönetimi ile karşı karşıya geldi. Aslında Kosova’daki Sırplar bir oldu bitti yaratarak Kosova’da bir iç savaş çıkararak yeni bir süreç başlatmak istiyor. Sırbistan’ın da her zaman Kosova‘daki Sırpları korumaya yönelik adımları attığı biliniyor adeta Kosova‘daki Sırpların hamisi olarak her zaman onların arkasında durması nedeniyle olası bir çatışma ortamında Sırbistan’da bu meseleye taraf olacaktır. Unutulmamalıdır ki ne Kafkaslar 1990’ların Kafkaslarıdır ne de Balkanlar 1990’ların Balkanlarıdır. Köprülerin altından çok sular geçti. Bunun en iyi örneğini Azerbaycan Ermenistan durumunda görebiliriz .
Dolayısıyla bugün Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaşanan gelişmeler ve Karabağ’ın özgürleştirilmesi Balkanlar’daki hadiselerden ayrı tutulamaz. Hem Balkanlar hem Kafkaslar’daki gelişmeler de Ukrayna Savaşı’nda ayrı görülemez. Rusya için Kosova sorunu bulunmaz bir nimettir. Kosova sorunu, NATO’nun dikkatini Ukrayna üzerinden ayırmasına neden olacak kadar önemli. Bir başka deyişle Sırplar NATO’yu Balkanlar’da oyalarsa üzerindeki NATO baskısını ve kuşatmasını hafifleten Rusya da Ukrayna savaşında daha rahat hareket etme alanına kavuşacak. Eğer Rusya desteğinde Sırplar Balkanlar’daki göreceli barış ve istikrarı bozmaya yönelik adımlar atarsa misilleme olarak ABD ve NATO da bunun karşılığını Gürcistan’da verecektir. Abhazya ve Güney Osetya’nın Rus işgali altındaki Gürcistan toprakları olarak gören ABD ve NATO da bu iki bölgeyi yeniden Gürcistan’a katmak için çaba sarf edecektir.
Sırbistan ve Çin, NATO ile kan davası bulunan iki ülkedir. 1999’da NATO uçakları Çin’in Belgrad elçiliğini vurmuştur. NATO her ne kadar kazayla oldu dese de Çin’in bunu kasıtlı bir saldırı olduğu konusunda bugün dahi ısrarlıdır. Benzer şekilde hem başkenti Belgrat’ın bombalanması hem de dönemin Sırbistan Cumhurbaşkanı Miloşeviç de Uluslararası Ceza Mahkemesinde yargılanıp hapis cezasına çarptırılıp ve hücresinde ölmesi (Bugünlerde benzer bir cezayı da Putin’e verdirmek için ABD, Uluslararası Ceza Mahkemesi nezdinde epey bir çaba harcıyor.) Sırbistan’ın da NATO’ya karşı kan davası gütmesine neden olmuştur.
Sonuç olarak Kafkaslar Avrasya’da jeopolitik çıkarların ve enerji havzalarının anahtarı iken Balkanlar Avrupa’ya savaşı yayacak zincirlerin anahtarıdır. Dolayısıyla bu iki anahtarın kimin elinde olacağı oldukça önemlidir. Galiba şu anki mücadele de bu anahtarları ele geçirmek…
