Dr. Barış Adıbelli yazdı…
Dünya, Çin’deki kongre çalışmalarına ve ABD’deki ara seçim kampanyasına odaklanmışken Rusya’dan gelen son dakika gelişmesiyle sarsıldı. Rusya, tahıl koridoru anlaşmasına katılımını askıya aldığını duyurdu.
Aslında perşembenin gelişi çarşambadan belliydi. Geçtiğimiz Temmuz ayında imzalanan tahıl koridoru anlaşması aslında savaşın ortasında yapılması bakımından önemli bir diplomatik başarıydı ve adeta savaşın en yoğun anında barış adına taraflara nefes alınabilecek bir pencere açmıştı. Tahıl koridorunun inşasında Türkiye önemli bir rol oynadı. Türkiye, adeta bu anlaşmanın garantörü olarak ortaya çıktı. Hem bu koridorun güvenliğini sağlama bağlamından hem de işleyişi konusunda Türkiye’nin rolü oldukça büyüktü. Rusya, bu anlaşmaya katılırken tek istediği şey kendi tahıl ve gübre koridorunun da açılmasıydı ve bu yönde de olumlu mesajlar almıştı; ancak devam eden bir savaş sırasında böyle bir anlaşmanın imzalanması aslında beraberinde birçok riski de getiriyordu. Verilen sözlerin ne kadar tutulabileceği belirsizdi. Dolayısıyla, o dönem Türkiye’nin büyük bir riski omuzladığını, çok riskli bir sürece destek verdiğini hep söyledik. Zira pamuk ipliğine bağlı bir süreçten bahsediyoruz; cephede yaşanacak herhangi bir ani gelişme ve değişim bu koridoru etkileyecekti. Bu da beklenen bir şeydi.
Yaz aylarından itibaren cephede Ukrayna’nın hızlı bir şekilde doğuya doğru ilerlemeye başlaması, Rusya’nın belli hatlardan çekilmesi, Rus askerlerinin büyük kayıplar vermesi ve nihayetinde Putin’in kısmi seferberlik ilan etmesine giden sürecin ortaya çıkması ve ardından Kherson, Zaporijya Donetsk ve Luhansk’da referandum düzenlenerek Rusya’ya katılmaları yeni bir süreç başlattı.
Rusya’nın bu dört bölgeyi ilhak adımına karşı Ukrayna’dan hamle de gecikmedi. Kırım’ı Rusya anakarasına bağlayan ve Ukrayna’daki Rus birliklerinin bir kısmına lojistik destek sağlayan Kerç köprüsüne bombalı bir saldırı düzenlendi. Saldırıyı Ukrayna üstlendi. Bu saldırının ardından Rusya da Kive’e füzelerle bir saldırı düzenledi. Karşılıklı saldırıların ve çatışmaların devam ettiği bugünlerde bir saldırı haberi de Sivastopol’dan geldi. Ukrayna ordusu insansız deniz araçlarıyla Sivastopol’daki limanlarda bulunan savaş gemilerine saldırılarda bulundu ve Rusya’nın Karadeniz filosunun yeni amiral gemisi büyük hasar aldı.
Bu saldırılar üzerine Rusya saldırıların tahıl koridoru üzerinden sivil bir gemiden yapıldığını iddia ederek tahıl koridoru anlaşmasını askıya aldığını duyurdu. Rusya’ya göre Ukrayna tahıl koridoru limanlarını ve gemilerini askeri amaçlar için kullanıyor, tahıl koridorunda seyreden sivil gemilerin bazılarını saldırı için kullanıyordu. Bu açıklamaların ardından Peskov, anlaşmadan çekilme ile ilgili Putin’in Cumhurbaşkanı Erdoğan ile bir görüşme planlamadığını açıklaması da dikkat çekiciydi. Bu açıklama bir sitem mi yoksa yeni bir sürecin işareti mi önümüzdeki günlerde göreceğiz.
Eğer tahıl koridoru anlaşmasından çekilmenin nedeni saldırılar ise daha önce de Karadeniz filosunun bayrak gemisi Moskova da Ukrayna saldırısı sonucu batmıştı ve bu saldırı Rusya’nın tahıl koridoru anlaşmasının müzakereleri için masaya oturmasını engellememişti. Aslında Rusya’nın Ukrayna’nın dört bölgesini ilhak etmesiyle başlayan süreçte gerek ABD gerekse Avrupa’nın Rus tahıl koridoruna yönelik insaniyet namına sempatilerinin ortadan kalkması da Rusya’nın tahıl koridoru anlaşmasından çekilmesini tetikledi. Başka deyişle Rusya saldırılardan dolayı değil Rus tahıl koridoru ile ilgili kendisine verilen sözlerin yerine getirilmemesinden dolayı çekildiği açıktır.
Halihazırda zaten tahıl koridoru anlaşmasının süresi kasım ayında doluyordu. Bu bağlamda Cumhurbaşkanı Erdoğan hemen her fırsatta bu anlaşmanın tekrar uzatılması konusunda taraflara çağrıda bulunuyordu. Özellikle, Putin ile birlikte katıldığı son iki toplantı olan Şangay İşbirliği Örgütü Semerkant Zirvesi ve CICA Astana zirvesinde ve BM Genel Kurul toplantısı için ABD’de olduğu sırada BM nezdinde kasım ayında sona erecek olan tahıl koridoru konusunda çağrılarını ve ısrarlı bir şekilde Rusya’nın tahıl koridorunun açılmasını sürekli gündeme getirmesi aslında Türkiye’nin Rusya’nın tavrını çok daha önce sezdiğini ve bildiğini gösteren işaretlerdi. Muhtemelen Putin, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a görüşmelerde “eğer Rus tahıl koridorunu açmazlarsa ben de Ukrayna tahıl koridoru anlaşmasından çekilirim” mesajını vermişti. Sivastopol saldırıları bu işin bahanesi oldu.
Sonuç olarak şimdi ne olacak? En önemli soru bu. Rusya tahıl koridorundan çekilerek Ukrayna’yı muhtemelen yeniden abluka altına alacak ama olan yine az gelişmiş yoksul ülkelerin yoksul halkına olacak. Ancak yine de umutlar canlı. Kasım ayında yeni bir tahıl koridoru müzakeresi başlayabilir ve yeni bir anlaşma yapılabilir. Ancak bu sefer anlaşma tek koridor üzerine değil hem Ukrayna hem de Rusya tahıl koridorlarını kapsayacak şekilde oluşturulur. Bunun dışındaki bir teklifi Rusya artık kabul etmeyeceğini göstermiş oldu. Özetle tahıl koridorunun yeniden açılması için Rus tahıl koridorunun da bu anlaşmaya resmen dahil edilmesinin pazarlığı yapılacak gibi görünüyor. Anlaşılacağı üzere yine Türkiye’ye uzun bir müzakere mesaisi gözüküyor…
